Mikroby: Dzięki nim przeżyjemy

Zachowania mikrobów są bardzo podobne do ludzkich - między niewielką ilością dominujących szczepów trwa nieustanna walka o pierwszeństwo, a tzw. milcząca większość czeka na jej wynik, by dołączyć do zwycięskiego szczepu. Teruo Higa jest profesorem Akademii Rolniczej na Okinawie w Japonii. Jest autorem publikacji naukowych, takich jak: Zastosowanie mikroorganiz-mów w rolnictwie i ich pozytywny wpływ na bezpieczeństwo środowiska naturalnego. Przewodniczy Stowarzyszeniu Rolnictwa Naturalnego Azji i Pacyfiku oraz Międzynarodowemu Ośrodkowi Badawczego Rolnictwa Naturalnego, jest doradcą Towarzystwa na rzecz Oczyszczania Zasobów Wodnych w Japonii. Założona przezeń Fundacja EMRO jest zaangażowana w realizację wielu programów ochrony środowiska na całym świecie.

Obecnie w Japonii ok. 90% wszystkich gleb uprawnych jest zniszczonych, rolnictwo w zbyt dużym stopniu jest uzależnione od chemii. Prof. Higa postanowił szukać innej drogi i przez kilka lat prowadził badania nad mikroorganizmami. Podobnie jak w odkryciu penicyliny pomógł przypadek i jesienią 1981 r. prof. Higa odkrył grupę mikroorganizmów, które nazwał Efektywnymi Mikroorganizmami (EM). Do tej pory naukowcy sądzili, że mikroorganizmy tlenowe i beztlenowe nie mogą występować razem - tymczasem EM są wynikiem współżycia dwóch grup mikroorganizmów o skrajnie różnych wymaganiach środowiskowych: tlenowych, które do życia potrzebują tlenu, i mikroorganizmów beztlenowych, dla których tlen jest zabójczy. Przyczyna tej zgodnej koegzystencji leży w wymianie źródeł pożywienia, która między nimi zachodzi. Azotobakter to bakterie tlenowe, żyjące i rozwijające się na substancji organicznej, która jest podstawowym pokarmem dla tej bakterii. Produkty metabolizmu azotobaktera są idealnym źródłem pożywienia dla bakterii fotosyntetycznych, które z kolei produkują materię organiczną, będącą podstawą życia azotobaktera. Właśnie ta obustronna wymiana pożywienia jest jednym z warunków wspólnej koegzystencji.

EM, oprócz bakterii fotosyntetycznych, zawierają też bakterie kwasu mlekowego, drożdże, grzyby i promieniowce, z których część jest tlenowa, a część beztlenowa. Inaczej mówiąc, w skład EM wchodzą bakterie występujące w sposób naturalny w przyrodzie, mało tego - towarzyszące człowiekowi od dawna - odpowiedzialne za kiszenie kapusty, warzenie piwa, fermentację wina. Należy zwrócić uwagę, że EM odkryte przez prof. Higę nie mają nic wspólnego z organizmami modyfikowanymi genetycznie. Fakt, że EM są niesłychanie przyjazne wobec wszelkich form życia (flory i fauny) i istnieją w przyrodzie od dawna, pozwolił na hipotezę, jaką wysunął prof. Higa: być może przodkowie mikroorganizmów wchodzących w skład EM znajdowali się wśród tych mikroorganizmów, które zapoczątkowały powstanie życia na Ziemi. Czy ta hipoteza jest warta Nobla?

W 1967 r. NASA sprowadziła z Księżyca kamerę fotograficzną, która pozostawała tam dwa lata. Ku zdumieniu naukowców, wewnątrz aparatu znaleziono żywe bakterie kwasu mlekowego (te same, które znajdują się w jamie ustnej człowieka i które wchodzą w skład EM). Musiały się zagnieździć wewnątrz kamery na Ziemi, przeżyć podróż na Księżyc i z powrotem oraz dwuletni pobyt na Księżycu (tam nie ma tlenu, zaś różnice temperatur sięgają 2000C!). Ponadto zachowały zdolność do rozmnażania się. Odkrycie to było tak niewiarygodne, że ujawniono je dopiero po 26 latach! (w 1993 r.).

Odkrycie EM przerosło wszelkie oczekiwania prof. Higi. Użytkownicy EM na całym świecie stale dokonują nowych odkryć i znajdują nowe ich zastosowania. W Polsce EM są stosowane od 2000 r., głównie przez rolników ekologicznych i hodowców (likwidują gnojowicę, odchody na fermach drobiarskich, jako tzw. probiotyk są dodawane ze znakomitymi rezultatami do pasz). Ważną informacją dla ekologów jest to, że gleba zaszczepiona EM w ciągu kilku miesięcy zostaje oczyszczona z chemii i substancji ropopochodnych.

- Ogromnym źródłem zanieczyszczenia mórz są wycieki ropy naftowej podczas awarii tankowców. Zastosowanie EM może przynieść ogromne korzyści, ponieważ surowa ropa naftowa jest mile widzianym pożywieniem dla tych maleńkich mikrobów, które niezwłocznie zabierają się do jej konsumpcji - mówi Teruo Higa.

Każdy użytkownik EM może zrobić proste doświadczenie: do zlewki z wodą wlać trochę ropy, potem EM - i obserwować wynik... EM są używane do kompostowania odpadków organicznych - w Londynie, w 2007 r., Rada Miejska Newham (wschodni Londyn) przy współpracy prof. Higi wdrożyła program recyklingu odpadków organicznych, które są kompostowane przy pomocy EM, a uzyskany kompost zasila zieleń miejską, ogrody i tereny rekreacyjne.

Naukowcy twierdzą, iż EM mogłyby zniwelować skutki katastrof ekologicznych spowodowanych wyciekiem ropy naftowej do światowych zbiorników wodnych. Być może więcej dużych miast, gdzie gleba jest zatruta ponad miarę chemią i substancjami ropopochodnymi, a drzewa wskutek tego żyją 10 razy krócej niż na wolności, powinno także skorzystać z doświadczeń londyńskich. Dzikie wysypisko śmieci, potraktowane EM, w krótkim czasie zmniejsza swą objętość kilkukrotnie (poprzez www.emeko.pl można dotrzeć do filmu, który to dokumentuje - dop. red.). EM są z bardzo dobrymi rezultatami wykorzystywane do oczyszczania wody; w bibliotece miejskiej w Gushikawie dzięki EM uzyskano zamknięty obieg wody i od 1991 r. nie było potrzeby usuwania osadów ze zbiornika (uzyskano przy tym znaczące oszczędności w wydatkach na wodę). W swej autobiografii (wydanej po polsku w 2003 r. ) prof. Higa wielokrotnie podkreśla, że nie czerpie korzyści finansowych ze swej technologii EM. Kraj, który wprowadza takie systemy, jest zobowiązany, by nadwyżki finansowe były przeznaczane na ochronę środowiska i edukację ekologiczną. Jak mówi naukowiec: System społeczny oparty o zasady konkurencji stoi przed zapaścią i jego dni są policzone. (...) W pierwszym rzędzie musimy wprowadzić w życie filozofię koegzystencji i dobrobytu dla wszystkich. Można to wyrazić inaczej: Jeśli odkryjesz lub znajdziesz coś autentycznego, jak najszybciej roześlij wiadomość o tym i opowiedz o tym jak największej grupie ludzie. Niezależnie od tego, co się stanie. Wtedy będą większe szanse na to, że doprowadzi ona do dalszego pożytecznego, błogosławionego w skutkach i autentycznego rozwoju.

Pół wieku minęło, odkąd po raz pierwszy w historii człowiek mógł zobaczyć błękitną planetę z Kosmosu, uświadomić sobie, że statek kosmiczny Ziemia jest układem zamkniętym, a jago zasoby są policzalne. W tej sytuacji idee ekologów nabierają szczególnego znaczenia. Efektywne Mikroorganizmy odkryte przez prof. Higę pozwalają na swoisty recykling materii, recykling wody i oczyszczanie jej zasobów. Obliczono, że aktualnie mieszkańcy Ziemi zużywają o 30% więcej zasobów przyrody, niż może się odnowić w cyklu rocznym. Wydaje się, że warto z tej perspektywy spojrzeć na odkrycia i idee prof. Higi, botanika z japońskiej Okinawy. Krytycy ekologii nie zawsze chcą dostrzegać fakt, że roztropnie zastosowane, z dalekowzroczną perspektywą, rozwiązania proekologiczne, okazują się zawsze tańsze.

Paweł Zawadzki