Kortyzol - gdy przyjaciel staje się wrogiem
Sytuacje stresowe przytrafiają się każdemu. Spotkanie z szefem, rodzinna kłótnia, ważny egzamin czy kierowca, który zajeżdża nam drogę. Organizm jest doskonale przygotowany do radzenia sobie w takich momentach, jednak dobrze poznać wroga, jakim jest stres, by móc stawić mu godnie czoła!
Ciało posiada fizjologiczne mechanizmy, które potrafią zmienić funkcjonowanie organizmu w czasie stresu i przetrwać trudne chwile. Ta fizjologiczna broń to przede wszystkim adrenalina i kortyzol. Oba hormony wykazują szerokie działanie biologiczne, oba są również niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Problem pojawia się, gdy produkowane są zbyt często i w zbyt dużych ilościach, taka sytuacja ma miejsce gdy żyjemy w ciągłym stresie...
Oręż do walki ze stresemOba wspomniane hormony działają w pewnym stopniu synergicznie. Adrenalina to broń pierwszego kontaktu, odpowiada za gwałtowne reakcje i działa niemal natychmiast. Kortyzol działa nieco wolniej, niejako podtrzymuje i pogłębia zmiany zachodzące pod wpływem adrenaliny. Ten mechanizm ma nas chronić w sytuacjach kryzysowych, jeśli jednak jesteśmy narażeni na przewlekły stres, organizm utrzymuje stale wysokie stężenie kortyzolu, co może być bardzo niebezpieczne.
Rozpad mięśniKortyzol nasila procesy neoglukogenezy, oznacza to, że organizm zaczyna rozkładać aminokwasy z których zbudowane są mięśnie i wykorzystuje je w celach energetycznych. Innymi słowy - długotrwały, wysoki poziom tego hormonu, przyczynia się do spalania mięśni.
Odkładanie tłuszczuKortyzol odpowiada za równowagę metaboliczną, gospodarkę białkami, węglowodanami i kwasami tłuszczowymi. Ten glikokortykoid teoretycznie nasila procesy spalania tkanki tłuszczowej, jednak w sytuacji długotrwałego stresu, jego wysokie stężenia sprawiają, że organizm nie radzi sobie z prawidłowym metabolizmem i większość tego, co zjadamy, przekształca się w tkankę tłuszczową. Dlatego w takich sytuacjach bardzo szybko pojawiają się dodatkowe kilogramy.
Obniżony poziom hormonu wzrostuKortyzol i hormon wzrostu działają przeciwstawnie. Silnym czynników wpływających na spadek poziomu kortyzolu jest stymulacja układu GABA-energicznego, co w konsekwencji prowadzi również do wzrostu poziomu hormonu wzrostu. Z tego powodu sportowcy często szukają metod na podniesienie GABA, szczególnie w godzinach nocnych, kiedy to notuje się pik wydzielania hormonu wzrostu. Warto podkreślić, że hormon wzrostu pomaga w regeneracji po wysiłku, stymuluje wzrost kości i tworzenie nowych tkanek, pomaga w gojeniu ran, poprawia odporność. Wszystkie te funkcje są niejako upośledzone i nie zachodzą prawidłowo pod wpływem przewlekłego stresu!
Problemy z poziomem cukruKortyzol i insulina również wykazują pewne działanie przeciwstawne. Oznacza to, że stres może doprowadzić do wahania poziomu cukru, komórki receptorowe nie reagują prawidłowo na insulinę, przez co organizm stara się produkować ich coraz więcej, pojawia się tak zwana oporność, co może powodować nagłe stany osłabienia, a w krytycznych sytuacjach stać się przyczyną cukrzycy typu II, groźnej cywilizacyjnej choroby.
Spadek poziomu testosteronuKortyzol uwrażliwia receptory estrogenowe, a przy okazji obniża poziom testosteronu. Może to powodować zaburzenia erekcji, czy depresję. Tego rodzaju mechanizm w pewnych przypadkach może sprzyjać powstawaniu ginekomastii u panów, co oznacza przerost gruczołu sutkowego (mężczyznom rosną piersi).
Wypadanie włosów i problemy z prostatąPod wpływem długotrwałego stresu nasilają się również procesy przemiany testosteronu w dihydrotestosteron. Jego wysoki poziom powoduje przerost prostaty oraz łysienie, a także problemy skórne w postaci nadmiernego przetłuszczania.
Spowolnienie metabolizmuZaburzenia produkcji hormonów tarczycy to kolejny efekt, którego możemy się spodziewać. Kortyzol blokuje jeden z enzymów, który odpowiada za tworzenie trójjodotyroniny - hormonu który napędza metabolizm. Może to skutkować m.in. przybieraniem tkanki tłuszczowej. Z tego powodu, syntetyczny kortyzol stosowany jest czasem w leczeniu nadczynności tarczycy.
OsteoporozaDługotrwała ekspozycja komórek na wysokie stężenie kortyzolu powoduje odwapnianie kości i znacznie je osłabia za sprawą hamowania wydzielania kalcytoniny. Może to być przyczyną osteoporozy.
Kortyzol jest oczywiście niezbędnym hormonem. W normalnych warunkach odpowiada za reakcje obronne organizmu i jego odporność i tu jego dodatkowe obniżanie nie jest wskazane. Należy jednak pamiętać, że sytuacja przewlekłego stresu nie jest dla organizmu normalna i nie do końca potrafi on sobie z nią radzić prawidłowo.
W kryzysowych chwilach należy zadbać o:
- różnorodne formy relaksu i odnowy biologicznej
- dodać do jadłospisu żeń-szeń oraz imbir
- zadbać o odpowiednią ilość kwasów Omega-3
- spożyć dodatkowe porcje magnezu i wapnia
- wzbogacić jadłospis o cynamon
- solidną dawkę witaminy C (sięgającą nawet 1000 mg)
- odpowiednią podaż witamin z grupy B (szczególnie B6)
Jacek Bilczyński Fit&Lifestyle Coach
