Jajo czy kura: Zagadka rozwiązana

Jajko, czy kura? Kura, czy jajko?  Zespół brytyjskich ekspertów kierowany przez specjalistę w dziedzinie genetyki ewolucyjnej prof. Johna Brookfielda z uniwersytetu w Nottingham stwierdził jasno: to jajko, a nie kura, było pierwsze.

Kluczem do rozwiązania tej odwiecznej zagadki stał się materiał genetyczny, który nie ulega zmianie przez całe życie zwierzęcia. Na podstawie analizy DNA ustalono, że pierwszy ptak, który ewoluował, by stać się kurą, najpierw musiał istnieć jako embrion, a więc wewnątrz jaja. - Zarodek w jajku ma taki sam kod genetyczny jak kura, w którą się przekształca - oświadczył w wypowiedzi dla mediów prof. Brookfield. - W związku z tym, pierwszy przedstawiciel danego gatunku najpierw musiał istnieć jako jajko i dlatego to jajko było pierwsze.

Czym właściwie jest jajo? Według definicji encyklopedycznej, to jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu matki. Dlatego też sięgnął po nie człowiek. Dziś wykorzystujemy jako żywność najczęściej jaja kur domowych, przepiórek, kaczek, gęsi oraz strusi.

Skąd jednak wziął się ptak, który zniósł szczególne jajo, z jakiego wykluła się kura? Paleontolodzy od dawna zakładali, że ptaki, w toku ewolucji, powstały z gadów, z wielkich zwierząt ery dinozaurów. Długo była to tylko hipoteza, bo nie było pewności, czy dinozaury, jak współczesne gady, znosiły jaja. Co prawda znajdowano liczące miliony lat skamieniałe jaja, jednak brak było ostatecznych dowodów jakie zwierzęta je znosiły. Sprawa wyjaśniła się dopiero w czerwcu 2004 r., gdy odkryto pierwszy skamieniały embiorn w jaju pterozaura - gada latającego z epoki dinozaurów. Zamienionego w kamień malucha sprzed 121 mln lat znaleziono wtulonego w pokruszoną skorupę jaja.

Nie było wątpliwości - odciski skórzastej błony jego skrzydeł były doskonale zachowane. Tego odkrycia dokonali dr Xiaolin Wang i dr Zhonghe Zhou z Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii w Chińskiej Akademii Nauk. Kolejnym dowodem, że dinozaury znosiły jaja tak, jak współczesne ptaki, stała   się odkryta w kwietniu 2006 r. w chińskiej prowincji Jiangxi skamielina dorosłej dinozaurzycy, w której brzuchu eksperci znaleźli jeszcze nie zniesione jaja. Jednak to nie dinozaury zapoczątkowały karierę jaja w życiu lądowym. Pierwsze było jajko owada - te stworzenia znosiły jaja na długo zanim na Ziemi pojawił się pierwszy gad. Niemal od początków istnienia lądowego życia na Ziemi owady (Insecta), są najliczniejszą grupą zwierząt. Zakłada się szacunkowo, że obecnie żyje ich ok. 1,5 mln gatunków. Zasiedlają wszystkie środowiska, włącznie z wodnym i jako pierwsze zwierzęta na Ziemi opanowały umiejętność lotu.

Owady rozmaitych gatunków mierzą od  0,1 mm do ponad 35 cm długości. Z jaj zniesionych przez samicę wylęgają się larwy, a kolejne punkty procesu rozwoju osobnika zależą od gatunku owada.To właśnie jajorodne owady zapoczątkowały elementy cywilizacyjne typowe tylko dla człowieka. Przykładowo, mrówki wytworzyły wielkie skomplikowane społeczności, które już 100 mln lat temu toczyły wojny, a przed 50 mln lat uprawiały w mrowiskach hodowle grzybów.

Jajo to tak wygodna forma przedłużania gatunku, że również ssaki mają w swym rodowodzie jajeczny epizod. Dokumentują to ostatnie, jakie do naszych czasów przetrwały, ssaki jajorodne, czyli stekowce: kolczatka i dziobak. Zwierzęta te żyją w Australii i na Tasmanii. Jaja stekowców noszone są w torbie skórnej, jak w przypadku torbaczy, np. kangurów. Po rozbiciu skorupki młode odżywiają się mlekiem z sutków samicy. Kolczatka (Tachyglossus aculeatus) mierzy ok. 60 cm długości, ma długi wąski język służący do wyjadania mrówek i przypomina wyglądem jeżozwierza. Z kolei dziobak (Ornithorhynchus anatinus) podobny jest do bobra, tyle że ma rogowy pysk ukształtowany jak kaczy dziób.

Historia jaja jest długa i kręta. Bo pierwsze jajo świata pojawiło się zanim jeszcze życie wyszło z wody, około miliard lat temu, za sprawą jakiejś praryby. Warto mieć to w pamięci sięgając po wielkanocną pisankę, czy banalne jajko na miękko.