Ząb, którego nie ma, też może boleć

Ostry, nagły ból pojawia się tylko wtedy, gdy spożywasz słodkie produkty, gorące napoje lub wychodzisz na chłodne powietrze? Prawdopodobnie cierpisz na nadwrażliwość zębów. Jej powodów może być wiele, mogą to być m.in. ubytki szkliwa lub nieprawidłowe szczotkowanie.

- Najczęściej winne są problemy z dziąsłami i odsłonięte szyjki zębowe. Dochodzi do tego, gdy zgromadzony kamień nazębny uciska dziąsła, powoduje ich cofnięcie i odsłonięcie zębiny. Wystarczy zewnętrzny bodziec np. zimne powietrze, a zębina przez kanaliki zębowe przewodzi impuls do miazgi, silnie unerwionej tkanki wypełniającej ząb. Wtedy spontanicznie pojawia się przeszywający ból - wyjaśniła lek. stom. Monika Stachowicz z Centrum Leczenia i Profilaktyki Paradontozy Periodent w Warszawie.

Co robić?

• jeśli ból utrzymuje się ciągle, winna może być próchnica lub wypełnienie, które wypadło.
• dbaj o dziąsła - używaj nici codziennie i co pół roku usuwaj kamień nazębny u dentysty (jeśli jesteś palaczem, nawet częściej).
• dbaj o szkliwo - stosuj pastę z zawartością fluoru lub fluoryzuj zęby u stomatologa.
• jeśli masz cofnięte dziąsła, to periodontolog może odsłonięte korzenie zabezpieczyć nakładając na nie wypełnienie z kompozytu.
• mocno szorujesz zęby? Zmień taktykę - używaj tylko szczoteczki z miękkim włosiem oraz stosuj poprawną technikę - zamiast ruchów poziomych wykonuj wymiatające  - od dziąsła w kierunku krawędzi zęba.
• produkty wzmagające nadwrażliwość jak słodkie napoje gazowane, cytrusy czy wino zamień na zdrowe i chrupkie warzywa jak marchew, seler czy brokuły - dzięki ich chropowatej fakturze i zawartości włókien pomagają pozbyć się płytki nazębnej.
• stosuj pasty i płukanki do zębów wrażliwych oraz zapytaj stomatologa o specjalne preparaty znoszące nadwrażliwość.

Wyobraźmy sobie, że są pacjenci, którzy zgłaszają się do dentysty z bólem zęba, którego... nie ma. Nie bólu - lecz zęba, rzecz jasna. Specjaliści nazywają to bólem fantomowym zęba. Objawy? Ból jest przewlekły, może występować bez przyczyny fizycznej np. próchnicy, w jednym lub wielu obszarach jamy ustnej,  najczęściej w miejscu ekstrakcji zęba.

- Ból fantomowy to rodzaj bólu neuralgicznego, jest on nietypowy i nadal słabo zbadany. Chociaż zęba fizycznie nie ma, a faktyczne źródło jego bólu usunięto, to dziąsła i obszar szczęki, w których osadzony był ząb nadal mogą i to miesiącami dawać dolegliwości bólowe - podobne do tych, które czuje pacjent z amputowaną kończyną w miejscu, gdzie mu ją chirurgicznie odjęto. Według niektórych teorii ból fantomowy może być spowodowany błędnym przetwarzaniem bólu między nerwami a mózgiem, nieprawidłowo funkcjonującym lub uszkodzonym nerwem, który daje błędną reakcję. Mózg pacjenta może więc błędnie interpretować sygnały bólowe. Bóle fantomowe po usunięciu zęba są jednak rzadkim przypadkiem - powiedziała dr Stachowicz.

Co robić?

• stomatolog może zlecić RTG lub pantomogram, aby sprawdzić, czy ból nie ma realnego podłoża. Czasem ząb psuje się "od środka", ubytku nie widać na pierwszy rzut oka, mogą również występować zmiany głębokie np. ropnie, które często diagnozuje się na zdjęciu rentgenowskim.
• diagnoza bólu fantomowego jest trudna, stomatolog zazwyczaj obserwuje taki przypadek, aby sprawdzić, czy nie ma on innej przyczyny i stosuje metodę eliminacji.
• czasem tkanki po ekstrakcji potrzebują więcej czasu, by się wygoić, a ból minął. Doraźnie warto zastosować leczenie objawowe np. środki przeciwbólowe.
• leki przeciwdepresyjne mogą być skutecznym rozwiązaniem na objawy ból fantomowego zęba.

Nie boli konkretny ząb, ale cała szczęka, szczególnie rano, gdy wstajesz? Ból zaś promieniuje na oko, głowę, a nawet kark? Jego przyczyną może być bruksizm. Bruksizm to niekontrolowane zgrzytanie i zaciskanie zębów. Ból, trzaski i przeskakiwanie żuchwy, które mu towarzyszą, wynikają ze wzmożonego napięcia mięśniowego w stawie skroniowo-żuchwowym.

Objawem zgrzytania zębami jest również wygląd zębów - są krótsze i starte, wychylają się do przodu, występują pionowe pęknięcia na szkliwie oraz ubytki przyszyjkowe.

- Nie jest do końca wyjaśnione, co może być przyczyną schorzenia, wymienia się m.in. nadmierny stres, wady zgryzu, które doprowadzają do zwarcia zębów, źle dopasowane korony lub plomby, genetyczne wady szkieletowe lub braki zębowe. Zgrzytanie zębami, które nie jest leczone może doprowadzić do ruchomości czy nawet utraty zębów - powiedziała dr Stachowicz.

Co robić?

• dolegliwość leczymy w zależności od przyczyny (np. wady zgryzu redukujemy poprzez założenie aparatu ortodontycznego).
• stomatolog zleci noszenie podczas snu specjalnej szyny relaksacyjnej, która hamuje nadaktywność mięśni i zapobiega ścieraniu się zębów.
• ważne są nasze nawyki, które pozwolą zredukować objawy, np. ograniczenie stresu, kofeiny w diecie, odpowiednia ilość snu, ćwiczenia relaksacyjne.

Często uprawiasz sporty kontaktowe lub takie, w których rośnie ryzyko kontuzji np. squash, tenis lub hokej? Wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że uraz mechaniczny zęba może skończyć się leczeniem kanałowym, nawet jeśli ząb nie ma próchnicy, a my dbamy o higienę.

- Na skutek poważnych urazów zęba, które kończą się zwichnięciem lub złamaniem korzenia może dojść do zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. To bardzo groźny stan zapalny, z reguły spowodowany bakteriami. Objawia się permanentnym, silnym bólem, ćmiącym lub pulsującym, którego nie sposób uśmierzyć środkami przeciwbólowymi. Nasila się z reguły przy spożywaniu ciepłych pokarmów i napojów oraz w pozycji leżącej. Może mu towarzyszyć guzek na dziąśle, obrzęk policzka oraz skok temperatury. Pacjenci często mylą ten ból z tym towarzyszącym zapaleniu miazgi, który również może wystąpić po urazie. Natomiast w przypadku tkanek okołowierzchołkowych charakterystyczne jest to, że ból wzrasta przy nadgryzaniu oraz występuje uczucia "wysadzania" zęba z zębodołu - powiedziała dr Stachowicz.

W konsekwencji urazu miazga może również obumrzeć bez żadnych dolegliwości bólowych. Może wystąpić resorpcja zewnętrzna, czyli zanik tkanek zębowych, rozwinąć się ropień lub torbiel, co może doprowadzić do utraty zęba. Powikłaniem nieleczonego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych jest m.in. zapalenie nerwów czaszkowych czy sepsa.

Co robić?

• jeśli po urazie zęba zaobserwujesz jego ból, ruchomość lub zmianę barwy - pilnie zgłoś się do stomatologa.
• leczenie zęba po urazie często wymaga współpracy stomatologów z wielu dziedzin: stomatologii zachowawczej, endodoncji, ortodoncji, implantologii oraz protetyki.
• stomatolog sprawdza, jaka jest przyczyna bólu (naruszona miazga lub zapalenie tkanek około wierzchołkowych - jeśli po ucisku błony śluzowej wyrostka zębodołowego w okolicach korzenia zęba występuje ból).
• leczenie zęba ze zmianami okołowierzchołkowymi polega na ocenie żywotności miazgi i leczeniu kanałowym (np. gdy złamanie sięga wysokości szyjki zębowej). Gdy ząb jest ruchomy, niezbędne będzie jego stabilizacja w zębodole poprzez zabieg szynowania zęba.
• gdy w przypadku złamania korzenia zęba rokowania są złe i trzeba go usunąć, na tej samej wizycie można dokonać tzw. implantacji natychmiastowej (założenie implantu zębowego).
• wskazana jest okresowa kontrola radiologiczna.

Ból zębów od zatok lub odwrotnie? To możliwe. Przykładem jest zapalenie zatok szczękowych (leżą po obu stronach nosa), za które w 10-12 proc. przypadków odpowiedzialne może być uzębienie. Działa to również w drugą stronę - podczas infekcji zatok w jej tkankach gromadzi się wydzielina, która zatyka ich ujście i może powodować ból promieniujący na okoliczne struktury, w tym zęby. Wynika to z anatomii: część korzeni zębów znajduje się bezpośrednio przy zatoce szczękowej - dotyczy to szczególnie górnych szóstek, siódemek i ósemek.

Powodem problemów z zatokami mogą być zmiany zapalne w obrębie miazgi zębowej oraz tkanek około wierzchołkowych. Zębopochodne zapalenie zatok może być spowodowane nieleczonymi zębami oraz powikłaniami przy niewłaściwie przeprowadzonym leczeniu kanałowym oraz ekstrakcji zęba (przetoka ustno-zatokowa).

Ból nie jest intensywny, ale tępy i nasila się, gdy wykonujemy gwałtowne ruchy głową, pochylamy ją w dół, chodzimy po twardych powierzchniach np. schodach, czy podskakujemy. Pacjent może odczuwać ucisk w skroniach oraz okolicach oczu, mieć podwyższoną temperaturę, a skóra twarzy może być wrażliwa na dotyk.

Co robić?

• gdy laryngologiczne leczenie chorych zatok nie przynosi rezultatu, udaj się do stomatologa - być może przyczyna tkwi w zębach.
• zmiany będą widoczne podczas diagnostyki RTG - najlepiej sprawdzi się tomografia komputerowa.
• poradź się chirurga stomatologa, który ma największą wiedzę na temat połączenia zatok z zębami.
• w zależności od pierwotnego problemu dentysta wdroży odpowiednie leczenie chirurgiczne (w przypadku przetoki należy ją zamknąć), antybiotykoterapię lub leczenie endodontyczne.
• jeśli ból zębów wynika z infekcji zatok, to po opanowaniu schorzenia ból zębów również minie.