O połączeniu spirytusu z wodą

"Prawie", bo jak przez lata uważano, urodzony jako 14. lub 17. (biografowie nie są w stanie do końca zweryfikować tych informacji) dziecko w rodzinie właścicielki huty szkła Marii Dmitrijewnej i nauczyciela literatury Iwana Pawłowicza, Dmitrij Iwanowicz Mendelejew miał obliczyć, że w wódce alkoholu powinno być dokładnie 38 proc. W świetle najnowszej wiedzy wątpliwe jest jednak, by idealną proporcję alkoholu do wody w wódce wyznaczył wybitny chemik.

Urodzony 8 lutego 1834 r. Mendelejew rzeczywiście zajmował się w swojej rozprawie doktorskiej połączeniem spirytusu i wody, ale bynajmniej nie pisał o wódce. Nie dość, że była ona znana od dawna (o tym później), to jeszcze praca naukowca dotyczyła wyłącznie mieszanin spirytusu z wodą o wysokich stężeniach alkoholu. Chemika z Tobolska nie interesowały bowiem w ogóle mieszaniny o zawartości alkoholu mniejszej niż 70 proc.

W pracy ani razu nie zostały także wymienione liczby 38 czy 40 procent. Skąd więc się wzięło, że to Rosjanin ogłosił, iż wódka ma zawierać właśnie 40 proc. alkoholu?

Do końca tego nie wiadomo, ale możliwe że historia o "procentowych wyliczeniach" Mendelejewa powstała w wyniku zamieszania spowodowanego nie tak odległą... polsko-rosyjską wojną o wódkę. A dokładniej o to, który z krajów zaczął pierwszy ją produkować. Obie strony starały się dowieść, że to właśnie im należą się prawa do wytwarzanie tego trunku. Stawka była wysoka, bo chodziło o wyłączne prawo do posługiwania się nazwą "wódka".

Spór pomiędzy, wówczas bratnimi, państwami wybuchł jesienią 1977 r., po tym jak Polska pozwała Rosję do trybunału Światowej Organizacji Handlu. Tam jednak poległa.

Trunek, który dziś nazwalibyśmy wódką, znany był na terenie Polski już w XI wieku. Wówczas nazywano go "gorzałką", bowiem bardzo palił w gardło (od staropolskiego "gorzeć" - palić, rumienić się), ale miał właściwości lecznicze. Pierwsze dokumenty - akta sądowe ówczesnego województwa sandomierskiego - w których pojawiło się słowo "wódka" pochodzą jednak dopiero z 1405 r. Brak w nich jednakże informacji o tym, czy wódka była produkowana na ziemiach polskich.

Rosjanie, a zwłaszcza Soyuzplodimport, ówczesny producent chociażby takich trunków jak "Stolichnaya" czy "Moskovskaya", twierdzili natomiast, że to ich przodkowie pierwsi raczyli się wódką. Radziecka Akademia Nauk oraz kilka innych instytucji, do których zwrócił się Soyuzplodimport, nie podjęły się jednak ustalenia dokładnej daty rozpoczęcia produkcji wyskokowego trunku na rosyjskich ziemiach.

Tego, czego nie chcieli podjąć się profesorowie, zrobił tzw. kandydat nauk (odpowiednik polskiego doktora) William Wasiliewicz Pohliobkin. Historyk i późniejszy specjalista od stosunków międzynarodowych (choć znany głównie z książek... kulinarnych) zainteresowany polsko-rosyjskim sporem przekopał rosyjskie archiwa na temat produkcji wódki.

W opublikowanej po raz pierwszy w 1979 r. książce pt. "Historia wódki" Pohliobkin dowodzi, że trunek ten jest wytwarzany w Rosji od około 1430 r. Sposób produkcji wódki miał opanować ponoć mnich o imieniu Izydor w moskiewskim Monasterze Czudowskim. To właśnie on posiadł wiedzę i aparaturę umożliwiającą destylację alkoholu z fermentowanego zboża.

"Wino chlebowe", jak wówczas nazywano ten cechujący się niebywałą jakością alkohol, wytwarzany był przez lata wyłącznie dla władców Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

W 1982 r. międzynarodowy trybunał uznał, że historia o Izydorze i jego trunku jest prawdziwa. Polacy natomiast nie byli w stanie przedstawić dokumentów potwierdzających, że ich gorzałka była produkowana przed "chlebowym winem". Wobec tego racje w sporze przyznano Rosjanom. Tak mówią przynajmniej rosyjskie opracowania. Wydaje się jednak, że o sprawie szybko zapomniano w Moskwie, bo Polacy dalej produkowali wódkę.

Pohliobkin w tej samej "Historii wódki" napisał także, że Dmitrij Mendelejew w 1894 r. stał na czele carskiej komisji, której zadaniem było ustalenie standardów produkcji rosyjskiej wódki. To właśnie na obradach komisji chemik miał ogłosić, że idealna zawartość alkoholu w wódce wynosi 38 proc. By jednak łatwiej było obliczać należny podatek od trunku liczbę tę zaokrąglono do 40.

Problem tylko w tym, że komisja, owszem, obradowała, ale rok później niż podał to w książce Pohliobkin. Co więcej, zajmowała się raczej wprowadzeniem usprawnień w produkcji i obrocie napojów alkoholowych, niż wprowadzeniem standardów dotyczących wódki.

I co najważniejsze, komisji bynajmniej nie przewodniczył Mendelejew. Został jedynie zaproszony na jej zakończenie i zabrał głos na temat akcyzy.

O tym, że to Dmitrij Mendelejew opracował standardy rosyjskiej wódki można było przez lata przeczytać także na etykiecie wódki - nomen omen - "Russkij Standard".

W istocie, jak wskazuje dyrektor Muzeum Mendelejewa dr Igor Dmitriew, idealne proporcje wody do alkoholu wymyślili carscy urzędnicy, kiedy Mendelejew miał 9 lat. I było to spowodowane nie kwestiami smakowymi, lecz finansowymi.

Budżet Rosji pochodził, w kulminacyjnych momentach, nawet w 40 proc. (przypadkowa zbieżność liczb) z akcyzy. Wysokość podatku była ustalana w zależności od zawartości alkoholu w trunkach. Ale, po pierwsze, nie potrafiono dokładnie obliczyć zawartości alkoholu w wódce. Po drugie, zauważono, że gorzelnie coraz bardziej zaczęły oszukiwać i rozcieńczać wódkę.

Carskim ukazem zagwarantowano więc, że do konsumenta ma dotrzeć wódka o zawartości 40 proc. alkoholu. Jeżeli wódka zawierała mniej niż 38 proc. - jej sprzedawcy groził proces karny.

Czy wiedziałeś, że w czasach saskich zabierało się księdza na imprezę, by dał ostatnie namaszczenie tym, którzy przesadzili z wódką?