Polskie imperium na Dalekim Wschodzie

Nicefor Czernichowski, herbu Jaxa urodził się w Czernichowie nad Desną na Rusi Kijowsko-Zadnieprskiej. Czernichów jako miejscowość położona na kresach Rzeczpospolitej często przechodziła z rąk do rąk. Zwłaszcza, że sąsiedzi ze wschodu zawsze dążyli do zajęcia tych terenów.

Przez ponad 100 lat gród należał do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Dopiero w 1618 roku po rozejmie zawartym w Dywilinie ziemie Rusi Zadnieprzańskiej powróciły do Rzeczpospolitej. Jednak nie na długo.

Tuż po śmierci Zygmunta III Wazy, w 1632 roku, wybuchła VI wojna polsko-rosyjska. Armia rosyjska wkroczyła na ziemie Rzeczypospolitej i okrążyła Smoleńsk. Po 2 latach oblężenia na odsiecz przyszły liczne wojska polsko-litewsko-kozackie, które zmusiły Rosjan do kapitulacji. Wkrótce podpisano pokój Polanowie.

Rok później utworzono województwo czernichowskie na ziemiach należących do rodu spod herbu Jaxa. Niestety Nicefor już tego nie zobaczył. Dostał się do rosyjskiej niewoli w czasie bitwy pod Nowogródkiem Siewierskim w 1633 roku, kiedy walczył w obronie ojcowizny.

Jako jeniec, wraz z ojcem Romanem, został zesłany do Wołogdy na północ od Moskwy. Po podpisaniu rozejmu większość uwięzionych została zwolniona i wróciła do Rzeczpospolitej. Jednak Czernichowscy zostali, przyjęli prawosławie i przyrzekli wierność carowi Michał I Fiodorowiczowi. Otrzymali za to po 3 ruble i 50 kopiejek na głowę.

Okazało się to jedynie blefem. Tuż po otrzymaniu oficerskiego żołdu w wysokości 7 rubli obaj szlachcice zdezerterowali i rozpoczęli podróż do Polski. Wkrótce zostali pojmani i postawieni przed carskim sądem. Ten skazał Czernichowskich na utratę tytułu szlacheckiego i zesłanie do Jenisejska na Syberii - 5 tysięcy kilometrów od domu.

Nicefor przeniósł się tam wraz ze świeżo poślubioną żoną. Już na miejscu urodzili mu się trzej synowie i dwie córki. Wkrótce zaczął robić prawdziwą karierę w carskiej administracji - został lokalnym nadzorcą, a wkrótce dowódcą kozackiej chorągwi. Przez prawie 30 lat żył na Dalekim Wschodzie w spokoju, otrzymując wysoką państwową pensję.

Spokojne życie rodziny Czernichowskich skończyło się w 1664 roku, kiedy wojewoda ilimski po pijaku zgwałcił jedną z córek Nicefora, a męża drugiej kazał później aresztować. W odwecie szlachcic na czele kozaków zabił wojewodę i jego służbę. Bardzo szybko wydano na niego wyrok śmierci, więc musiał uciekać jeszcze dalej na wschód.

Po wielu miesiącach przetrzebiona walkami z carskim wojskiem i chorobami garstka uciekinierów dotarła do wyniszczonego walkami kozackiego miasta Ałbazino. Uciekinierzy postanowili tam zostać, zaczęto więc odbudowywać warownię, którą z czasem, na cześć herbu Czernichowskich,  przemianowano na Jaxę.

Wkrótce do miasta zaczęli przybywać uciekinierzy z zesłania, zbiegli pańszczyźniani chłopi i jeńcy wojenni. Gród stał się celem ucieczki dla wielu banitów. Bardzo szybko zdano sobie sprawę, że Jaxa zaczyna dominować nad lokalnymi ziemiami. Lokalni pasterze i chłopi, którzy doświadczyli rosyjskiego i chińskiego terroru widzieli w Czernichowskim wyzwoliciela. Wkrótce włościanie zaczęli płacić nowemu władcy podatki w zamian za ochronę przed chińskimi najazdami.

Wokół miasta zaczęto tworzyć nowe osady i komory celne, które ustawiono na granicy z Chinami tuż po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Został również stworzony kodeks praw, który napisał bazylianin Hermonegenes. Językiem urzędowym państwa został ogłoszony polski.

Dobre stosunki z sąsiadami wkrótce się zepsuły. Jaxa cierpiała z powodu licznych podjazdów prowadzonych przez rosyjskich wojewodów. Czernichowski został zmuszony do złożenie hołdu carowi i płacenia mu podatku.

Wkrótce sojusz zerwały Chiny, które postanowiły wykorzystać osłabienie państwa po kolejnym rosyjskim najeździe. W 1670 roku silne wojska chińskie przekroczyły granicę i... zostały niespodziewanie odparte przez garstkę kozaków, zbiegłych chłopów i miejscowych pasterzy.

Zwycięstwo osłabionego państwa zaskoczyło sąsiadów. W 1672 roku car zaproponował Czernichowskiemu darowanie popełnionych win i stanowisko wicewojewody ałbazińskiego, zobowiązał go również do płacenia podatków, w zamian gwarantując ochronę przed chińskimi najazdami.

Jaxa cieszyła się względną niepodległością przez dwa lata. W 1674 roku państwo zostało na stałe włączone do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Wkrótce przywrócono Czernichowskiemu odebrany po dezercji tytuł szlachecki i ustanowiono go wojewodą.

Rok później poprowadził on jeszcze udaną wyprawę przeciwko Chinom. Dalsze jego losy nie są dobrze znane. Rosyjskie źródła mówią, że zmarł w 1680 roku. Chińczycy poprzez swoich posłów jeszcze w 1685 roku przesyłali do Jaxy dokumenty pisane po polsku i adresowane do Nicefora.

Źródła:

A. P. Артемьев; "Явление албазинским казакам псковских святых"; 1990
Александр Артемьев; "Воровской острог"; 2005
В.И. Кочедамов; "Первые русские города Сибири"; 1978