Tajemnice zagadek policyjnych. Co kryje się w laboratoriach kryminalistycznych?

Łapanie przestępców i rozwiązywanie zagadek kryminalistycznych byłoby niezwykle utrudnione bez specjalistycznych laboratoriów. W wielu filmach, a zwłaszcza w serialach, możemy zobaczyć różnego rodzaju techniki kryminalistyczne (niekiedy wręcz "kosmicznych"), które przybliżają detektywów i policjantów do rozwiązania przestępstw. Na tym filmowym polu wyróżnia się amerykański serial Kości (Bones), czy Kryminalne Zagadki Nowego Jorku/Miami/Las Vegas. Jak to wygląda w prawdziwym życiu?

W naszym kraju funkcjonuje Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji (CLKP), które zrzesza mnóstwo jednostek i specjalistów, którzy zajmują się zagadkami kryminalistycznymi w Polsce.

CLKP kierowane jest przez dyrektora oraz jego zastępców, którzy mają pieczę nad m.in. Wydziałem Badań Broni, Mechanoskopii i Wypadków Drogowych, Wydziałem Badań Genetycznych, Wydziałem Badań Chemicznych, czy Wydziałem Badań Daktyloskopijnych i Traseologicznych.

W każdym większym polskim mieście znajduje się specjalna pracownia kryminalistyczna, która działa w ramach Komend Wojewódzkich Policji, jest to KWP Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa i Wrocław.

Początek specjalistycznej kryminalistyki w Polsce miał miejsce już w 1919 roku, kiedy Polska Policja Państwowa zaczęła tworzyć zbiory kryminalne kart broni palnej, narzędzi włamywaczy, fotografii przestępców, czy kart daktyloskopijnych (kart linii papilarnych).

W 1928 roku określono cele Laboratorium Policyjnego, które dotyczyły identyfikacji wszelkich śladów w sprawach kradzieży, w tym śladów linii papilarnych, śladów stóp, czy narzędzi włamań, identyfikacji broni palnej, narzędzi do cięcia, np. siekier, a także ekspertyz pisma maszynowego i ręcznego. Ówczesne Laboratorium miało specjalną salę ćwiczeń kryminalistycznych, gdzie szkolili się specjaliści z Oficerskiej Szkoły Policyjnej i kursów śledczych.

W Oddziale Śledczym KG MO w 1954 roku stworzono Wydział Naukowo-Techniczny, w skład którego wchodziła Sekcja Terenowa oraz Laboratorium Ekspertyz. Istotnym wydarzeniem było także powstanie Rady Naukowej w 1985 roku, która zajmowała się m.in. doskonaleniem praktyk kryminalistycznych.

Proces informatyzacji polskiej kryminalistyki rozpoczął się w pierwszej połowie lat 90. W tym czasie zaczęto wdrażać nowe metody badawcze wykorzystujące wysokospecjalistyczną i nowoczesną aparaturę. Powstały także informatyczne bazy danych i kartoteki kryminalistyczne. W 2010 roku stworzono Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji, które jest jednostką badawczo-rozwojową.

Jak zaznaczają osoby zajmujące się kryminalistyką, seriale i filmy mocno naciągają nasze wyobrażenie dotyczące funkcjonowania laboratorium kryminalistycznego. W ten sposób tworzą się pewne mity.

Szczegółowy opis czynności, jakie są wykonywane przez specjalistów, wykraczają poza przyjęte ramy tego artykułu, jednakże w zarysie można przedstawić te działania następująco: technicy kryminalni wchodzą jako jedni z pierwszych na miejsce zbrodni lub przestępstwa. Inne osoby nie są wpuszczane, gdyż mogą zatrzeć ślady lub zanieczyścić dany obszar swoim materiałem genetycznym, lub innymi elementami.

Specjaliści zbierają następnie w terenie wszelkiego rodzaju "podejrzane" ślady, a dopiero w laboratorium badają je i identyfikują. Technicy muszą wykazać się bardzo dużą skrupulatnością, gdyż muszą odnaleźć w gąszczu przedmiotów np. fragment włosa, ubrania, lub skóry. W wyjaśnianiu spraw niezwykle pomocne są ślady krwi, śliny, czy nasienia.

Na miejscu zdarzenia specjalista szuka wszelkiego rodzaju śladów DNA. Przeprowadza testy wstępne na obecność krwi, zdejmowane są odciski palców z poszczególnych rzeczy, które znajdują się np. w pokoju/mieszkaniu (ze szklanek, klamek, telefonów). Dalej tworzona jest dokumentacja z miejsca zdarzenia, w tym protokół oględzin, czy dokumentacja fotograficzna. Technicy na miejscu starają się także na wyznaczenie przestrzeni, w której mogło znajdować się potencjalne źródło krwi, badają także wszelkie ślady po nabojach oraz ustalają kąt i miejsce, z którego padł strzał. W kolejnym kroku dokonywana jest selekcja materiałów, które nadają się do dalszych badań. Oględziny miejsca zbrodni/przestępstwa trwają średnio od kilku do nawet kilkunastu godzin.

Laboratoria kryminalistyczne przeprowadzają szereg badań, w tym badania: biologiczne, chemiczne, broni i balistyki, dokumentów, fonoskopijne (zapisów dźwiękowych), informatyczne, poligraficzne, mechanoskopijne, metaloznawcze, wypadków drogowych, daktyloskopijne, traseologiczne i badania osmologiczne. Na każde badania składa się zbiór poszczególnych specjalistycznych analiz, które wymagają ogromnej wiedzy i poświęcenia mnóstwa czasu oraz pracy.

Badania biologiczne skupiają się na analizie materiału genetycznego (śladów krwi, tkanek, włosów, nasienia, śliny) odnalezionego na miejscu zbrodni/przestępstwa. Z kolei technicy specjalizujący się w badaniach chemicznych analizują mikroślady włókien, powłok malarskich, substancji łatwopalnych, alkoholi, pozostałości po wystrzale z broni palnej, środków odurzających i psychoaktywnych, w tym kokainy, heroiny i amfetaminy, a także ślady materiałów wybuchowych, czy innych nieznanych substancji.

Istotną częścią dochodzeń są ślady ludzi, pojazdów i zwierząt pozostawione na miejscu zdarzenia. Tym zajmują się badania traseologiczne. Specjaliści z tej dyscypliny skupiają się na identyfikacji źródeł śladów, dzięki czemu mogą określić rodzaj, model i markę buta lub opony, a nawet oszacować na podstawie odcisku buta wzrost i wagę człowieka.

W badaniach broni i balistyki pod lupę brane są łuski i pociski pozostawione na miejscu zbrodni. Technicy dokładnie badają uszkodzone przez kule przedmioty i odzież, a na podstawie naboi identyfikują broń, z której strzelano. W tym procesie pomaga specjalny Zbiór Wzorców Broni, który liczy ponad 3000 eksponatów broni. W swoich analizach laboranci wykorzystują m.in. mikroskopową i makroskopową aparaturę optyczną.

Warto również wspomnieć o badaniach antroposkopijnych, które pomagają w ustalaniu tożsamości ofiar na podstawie zapisów wideo i materiału zdjęciowego. Tutaj prowadzone są także prace obejmujące portrety pamięciowe, a nawet odtworzenia wyglądu utraconych przedmiotów. Specjaliści na podstawie czaszki są w stanie dokonać rekonstrukcji "prawdopodobnego-przyżyciowego wyglądu głowy", dzięki czemu "uczłowieczają" ludzkie kości. Ponadto na podstawie zdjęć podejrzanego/ofiary technicy mogą stworzyć odmłodzony lub postarzony model wyglądu danej osoby. Mogą również stworzyć wygląd człowieka i przedmiotów na podstawie opisów słownych.

Jedną z najbardziej dynamicznych i najszybciej rozwijających się gałęzi kryminalistyki jest informatyka śledcza. W dobie rozwijającej się technologii i możliwości, w tym możliwości sztucznej inteligencji, policja stoi przed ogromnym wyzwaniem. Już w tym momencie specjaliści szukają rozwiązań, które odróżnią fikcję (np. sztuczne materiały stworzone przez AI) od rzeczywistości. Zwykłemu człowiekowi coraz trudniej jest wskazać, które obrazy, nagrania wideo, czy nagrany głos jest realny.

Informatyka śledcza zajmuje się głównie analizą cyfrowych nośników danych pod kątem odtworzenia zapisanych tam informacji, w tym konkretnych danych oraz aktywności użytkowników. Ustalane są funkcje poszczególnych plików oraz ich pochodzenie. Specjaliści są w stanie odtworzyć historię odwiedzanych stron, aktywność specjalnych programów szpiegujących, a także mogą wykryć ślady ingerencji w dany obraz/wideo.

W informatyce śledczej istnieje pewna zasada: "widzę wszystko, nie zmieniam niczego". Odnosi się ona do pracy techników, tzn. specjaliści pracują na cyfrowych kopiach "nośników dowodowych", zatem oryginalny materiał dowodowy pozostaje w niezmienionej postaci. Technicy w swoich analizach wykorzystują specjalistyczne oprogramowania, które pozwalają na identyfikacje istotnych dla sprawy informacji - mogą być one liczone nawet w milionach rekordów.

Ciekawym faktem jest, że w kryminalistyce działają także psy. Ich węch wykorzystywany jest w badaniach osmologicznych, które polegają na ustaleniu zgodności zapachowej "pomiędzy porównywanymi próbkami badawczymi zawierającymi zapach człowieka". Psy dają znać, że wykryły zgodność odpowiednim, specjalnym zachowaniem. Zwierzęta są systematycznie szkolone do tego typu działań.

CLKP prowadzi Bazę Danych DNA, która jest wręcz niezbędnym narzędziem, które pomaga w wykrywaniu i śledzeniu przestępstw. W bazie znajdują się profile genetyczne m.in. osób podejrzanych o popełnienie wszelkiego rodzaju przestępstw, osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, osób zaginionych, czy zwłok o nieustalonej tożsamości.

Jak podaje CLKP na 2021 r. w bazie znajdowało się prawie 180 000 profili, z czego aż 153 000 dotyczyło podejrzanych osób. Z kolei ponad 1500 profili odnosi się do zwłok o nieustalonej tożsamości, a ponad 600 do osób zaginionych. W rejestrze danych daktyloskopijnych (na stan 2018 r.) zebrano prawie 4 mln kart zawierających odciski palców i prawie 360 000 obrazów dłoni.

Czy istnieje zbrodnia idealna? Specjaliści z laboratoriów kryminalistycznych udowadniają, że nie.