Tama Trzech Przełomów. Gigantyczna inwestycja, która zmieniła krajobraz Chin
Człowiek od dawna przekształca sieć wodną tak, by dostarczała wodę dla rolnictwa, do picia czy ograniczała negatywne skutki fal wezbraniowych. Jedną z metod od kilku tysięcy lat jest budowa zapór. Ogromna Tama Trzech Przełomów w Chinach jest wyjątkowym przykładem zapory.
Dawne zapory były konstrukcyjnie mniej zaawansowane, dzisiejsze potrafią być cudami inżynierii. Choć pierwsze zapory powstawały w starożytnym Egipcie, w Chinach również mocno przekształcano rzeki. Pierwszy, legendarny władca Chin - Da Yu - był inżynierem wodnym, zasłynął wprowadzaniem ochrony przeciwpowodziowej na Nizinie Chińskiej.
W 2009 r. w Chinach istniało ponad 89 tys. zapór wodnych, przy czym od momentu powstania Chińskiej Republiki Ludowej (1949 rok) wybudowano około 50 tys. tam. Oczywiście ich rozmiary są zróżnicowane. Wśród nich są mniejsze inwestycje, ale są też i ogromne obiekty. Jednym z największych na świecie jest Tama Trzech Przełomów (Chángjiāng Sānxiá Dàbà) na rzece Jangcy w miejscowości Sandouping.
W jakim celu wybudowano zaporę?
Większość zapór na Jangcy (Chiang Jiang) regulowała przepływ w górnym biegu rzeki i na jej dopływach. Brakowało kontroli powodziowej na środkowym i dolnym biegu rzeki. Powódź, która wystąpiła w 1998 r. spowodowała katastrofalne zniszczenia wzdłuż środkowego i dolnego biegu Chiang Jiang. W jej wyniku życie straciło tysiące ludzi, a straty gospodarcze, jakie spowodowała wyniosły prawie sześć miliardów dolarów. Dodatkowo według badań wynikało, że wielkość i czas trwania powodzi ulegają stałej intensyfikacji. Wszystko to z powodu usuwania roślinności, regulacji rzek, zamulania rzeki czy budowy wałów ograniczających pojemność buforową dostępną do magazynowania wód powodziowych. W związku z tym podjęto decyzję o budowie zapory, dzięki której będzie można regulować zagrożenie powodziowe w środkowym i dolnym biegu.
Jak budować, to z rozmachem
Zapora Chángjiāng Sānxiá Dàbà ma 185 m wysokości, 2,3 km długości, a zbiornik, który powstał, ma powierzchnię przekraczającą 100 tys. ha. Jego długość to około 630 km, a średnia szerokość wynosi 1,2 km. Koszty budowy również robią wrażenie. Cała inwestycja pochłonęła 37 mld dolarów amerykańskich.
Budowa zapory trwała siedemnaście lat. Inwestycję rozpoczęto w 1993 r., pierwszy etap napełniania nastąpił w 2003 r., podnosząc poziom wody do 139 m.. Drugi etap napełniania (od 2006 r.) podniósł poziom wody do 156 m. Etap ostatni, rozpoczęty w 2008 r. podniósł wodę do 172,8 m., natomiast historycznie najwyższy poziom 175 m. odnotowano w 2010 r. Wysokość piętrzenia wód nie jest stała. Według wytycznych, wraz za zbliżaniem się sezonu powodziowego przypadającego na okres od czerwca do września, poziom wody obniża się do 145 m, aby można było zmagazynować odpowiednio dużą ilość wody. Poza sezonem powodziowym piętrzenie utrzymywane jest na poziomie powyżej 155 m. ze względu na istniejącą tu hydroelektrownię a ta, pod względem mocy jest największa na świecie - ponad 30 generatorów posiada łączną moc 18,2 - 22,5 GW. Odpowiada to 2/3 mocy wszystkich polskich elektrowni.
Podczas budowy zbiornika zatopiono około 160 miasteczek i ponad 3 tys. wsi, co wiązało się z koniecznością przesiedlenia ok. 1,4 mln ludności. Ponadto zatopiono ponad 1,5 tys. fabryk i kopalń oraz ponad tysiąc stanowisk archeologicznych. Dodatkowo, tak duża ilość wody zgromadzona w jednym miejscu ma negatywny wpływ na sejsmikę - zaobserwowano wzrost aktywności sejsmicznej. Choć tama posiada wiele zabezpieczeń chroniących obiekt przed zamuleniem, według naukowców proces ten jest nieunikniony, zwłaszcza, że woda podmywając stoki przyczynia się do osuwania się zboczy górskich. Zwracają też uwagę na problem ogromnego zanieczyszczenia. Powyżej zbiornika mieszka ponad 150 mln ludzi, a duża część odpadów trafia bezpośrednio do rzeki. Jeszcze na początku XXI w. tylko jedno miasto Chongqing dostarczało do rzeki ponad miliard ton ścieków przemysłowych i komunalnych.
Mimo, że w większej skali zbiorniki nie mają większego wpływu na klimat, to obserwuje się zmiany klimatu w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika. Przy Tamie Trzech Przełomów odnotowano spadek temperatury o ok. 0,67 ºC, a w związku z dużą powierzchnią wody i związanym z tym wzrostem parowania zauważono większą ilość zachmurzenia nad prowincją Hubei.
Mówi się, że zgromadzenie tak dużej ilości wody doprowadziło do przesunięcia masy miało wpływ na prędkość ruchu obrotowego Ziemi - wydłużyło dobę o 0,06 mikrosekundy.
Zapora to jednak nie tylko same minusy
Dzięki zaporze wzrósł udział Odnawialnych Źródeł Energii, ograniczono zużycie węgla o ponad 30 mln ton (czyli spadła emisja zanieczyszczeń do atmosfery) oraz zrealizowano główny cel, jakim było zmniejszenie zagrożenia powodziowego.
Karol Kubak
Literatura źródłowa:
- Fac-Beneda J., Wielkie rzeki Chin - funkcjonowanie, zasoby, symbolika, Rocznik Świętokrzyski, Ser. B - Nauki Przyrodnicze, PAN - Oddział w Krakowie, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 2015, s. 113-122;
- Zhang X., Dong Z., Gupta H., Wu G., Li D., Impact of the Three Gorges Dam on the Hydrology end Ecology of the Yangtze River, Water, 2016, 8(12), 590
