Katastrofa Super Electry. Do dziś przyczyny są nieznane

LOT słynął w międzywojniu z najnowocześniejszej floty samolotów. W latach 30. starzejące się junkersy, latające na trasach krajowych, wymieniono na polskie PWS-24, a fokkery zostały zastąpione przez douglasy DC-2, lockheedy L-10-A Electra i junkersy Ju 52/3m. W latach 1938-1939 zakupiono Lockheed L-14-H Super Electra - wówczas najnowocześniejsze samoloty komunikacyjne na świecie. Miały one pozwolić na otwarcie pierwszej linii transatlantyckiej. LOT planował je otworzyć wiosną 1940 roku.

Nowoczesny samolot dopiero co trafił na linię obsługującą trasę Helsinki - Warszawa - Bukareszt. Ówczesna prasa pisała (wszędzie zachowano oryginalną pisownię): "Samoloty 'Lockhead 14' od niedawna pełnią służbę na linii lewantyjskiej, w lipcu zaś latano tylko na tych typach, 'Douglasy' bowiem przeniesiono na linię północną. 'Lockhead 14' nie jest może tak wygodnym samolotem, jak 'Douglas', natomiast posiada wielkie zalety, jako maszyna zupełnie nowej konstrukcji, ekonomiczna i niesłychanie szybka".

Samoloty Lockheeda w barwach LOT-u nie miały jednak szczęścia. Trzy L-10 Electra rozbiły się z różnych przyczyn, pociągając za sobą w sumie osiem ofiar. Najtragiczniejsza katastrofa miała dopiero nadejść.

Przed lądowaniem w Bukareszcie samolot miał dwa międzylądowania - we Lwowie i Czerniowcach. Na pierwszym postoju dosiadło się dwóch pasażerów, w tym kpt. pil. Władysław Gnys, lecący na zawody lotnicze w Grecji. W Czerniowcach dosiadło się kolejnych czterech pasażerów. W sumie na pokładzie było 14 osób, w tym trzech członków załogi.

O godzinie 17.25, 22 lipca 1938 roku, samolot wystartował z Czerniowiec. Pogoda nie była najlepsza - niebo było zachmurzone i padał lekki deszcz. Po starcie maszyna natychmiast zaczęła się wznosić, obierając kurs na Bukareszt.

13 minut po starcie radiooperator, Zygmunt Zarzycki, połączył się z wieżą w Czerniowcach, informując, że samolot leci na wysokości 2000 metrów, w trudnych warunkach atmosferycznych, a wyładowania utrudniają łączność. Był to ostatni komunikat, jaki odebrano od załogi. Samolot nie dotarł do docelowego lotniska.

Późnym wieczorem na posterunek policji we wsi Stulpicani zgłosił się chłop, który zeznał, "że samolot leciał wysoko i w pewnej chwili wleciał w dużą czarną chmurę, następnie wyleciał z niej i wleciał w drugą chmurę. Wieśniak usłyszał w pewnej chwili straszny huk, jak gdyby od uderzenia piorunu. Z czarnej chmury wypadł samolot i koziołkując spadł na ziemię. Wieśniak twierdzi, że w samolot uderzył niewątpliwie piorun".

Świadków było więcej. Spadający samolot widział również por. Constantin Pitu, który obozował wówczas z grupą skautów w pobliżu wsi Găinești. To oni jako pierwsi ruszyli na miejsce katastrofy. Samolot rozbił się na wzgórzu porośniętym sosnowym lasem. Około 23:00 na miejsce przybyli pierwsi ratownicy i wojsko, które zabezpieczyło teren.

Na miejsce katastrofy natychmiast wyjechał konsul generalny RP w Rumunii, Marian Uzdowski i kierownik oddziału LOT w Czerniowcach, kpt. pil. obs. Stanisław Daszewski. Następnego dnia o godzinie 10:00 z Warszawy wyruszyła komisja mająca zbadać przyczyny wypadku. Na miejscu Polacy dołączyli do rumuńskiej komisji Aviatia Civila.

Jak donosiła ówczesna prasa: "Komisja pod kierownictwem czerniowieckiego kierownika 'Lotu' kpt. Daszewskiego, dokonała wydobycia i przeniesienia zwłok z pod szczątków samolotu. Zwłoki zostały umieszczone w trumnach i mają być przewiezione dziś do Czerniowiec. Ludność miejscowa okazała przez cały czas pomoc. Również rumuńska żandarmeria pełniła bez przerwy 2-dniową służbę koło samolotu. Na miejscu wypadku odbyło się  w dniu wczorajszym  nabożeństwo żałobne za zabitych, które odprawił rumuński duchowny prawosławny".

Wśród ofiar katastrofy było siedmiu Polaków, czterech Rumunów, Bułgar, Japończyk i Amerykanin. Jak podawała lwowska prasa: "samolotem tym wyjechać miał do Rumunii popularny lwowski artysta radiowy Szczepko (Kazimierz Wajda). W ostatniej chwili Szczepko odroczył swój wyjazd na urlop. dzięki czemu uniknął śmierci".

Międzynarodowa komisja miała przed sobą niełatwe zadanie. Samolot uderzył w ziemię z takim impetem, że niewiele z niego zostało. W dodatku śledztwo cieszyło się ogromnym zainteresowaniem prasy.

Na pokładzie znajdował się bowiem major Masakatsu Waka, członek sztabu generalnego Cesarstwa Japonii, pełniący funkcję zastępcy attaché wojskowego Japonii w Polsce. Do Bukaresztu leciał, aby objąć stanowisko attaché wojskowego w Rumunii. Ponadto do Rumunii leciał dr Lemuel Caro, znany amerykański dziennikarz i podróżnik. Opinia publiczna czekała więc na wyniki z niecierpliwością.

Pojawiły się dwie prawdopodobne przyczyny: uderzenie pioruna lub przetarcie linki steru wysokości, która spowodowała utratę sterowności. Śledczy coraz częściej skłaniali się ku tej drugiej przyczynie, zważywszy na nietypowy przebieg zachowanego zapisu na pokładowym barografie.

Oficjalnego raportu dotyczącego wypadku nie przedstawiono. Pracę komisji przerwał wybuch wojny światowej i do dziś uznaje się, że przyczyny katastrofy nie zostały wyjaśnione.