Ten artefakt może wywrócić utarte teorie. Co odkopano w Azerbejdżanie?

Naukowcy w 2018 roku na półwyspie Abşeron w dzisiejszym Azerbejdżanie odkryli zadziwiający artefakt, który okazał się teraz najstarszą znaną grę planszową na świecie. Archeolodzy wskazują, że jest to rodzaj gry o obecnej nazwie "Psy i Szakale", lub "Gra w 58 dołków".

Nowe odkrycie podważa wcześniejsze teorie sugerujące, że najstarsze gry planszowe narodziły się w starożytnym Egipcie. Nowe ustalenia wskazują, że gry mogą pochodzić właśnie z Azji.

Gry z tego rodzaju (Psy i szakale) otrzymały swoją nazwę z tego względu, że niektóre elementy gry posiadają wyrzeźbione głowy zwierząt. Według ustaleń, grano w te gry od połowy epoki brązu do epoki żelaza.

Gra toczyła się na planszy z pięćdziesięcioma ośmioma dołkami ułożonymi w dwóch równoległych rzędach po dziesięć dołków każdy. Otoczone były one łukiem składającym się z trzydziestu ośmiu dołków. Pierwsze plansze są datowane na trzecie tysiąclecie przed naszą erą.

Poszczególne elementy gry i samej planszy różniły się między sobą w zależności od regionu świata. Niekiedy pojawiały się linie łączące poszczególne dołki, lub specjalne oznaczenia, co może wskazywać na wzrost skomplikowania zasad.

Wcześniejsze najstarsze plansze pochodzą z grobowca el-Asasif w Egipcie i datowane są na 2064-1952 r. p.n.e. Inne plansze zostały odkopane w środkowej Anatolii i pochodzą z okresu 1885-1836 r. p.n.e.

Co ciekawe, na całym Półwyspie Abşeron udokumentowano sześć artefaktów posiadających charakterystyczne wzory geometrii gry. Jednakże najlepiej zachowany egzemplarz znajdował się w schronisku skalnym znanym jako Çapmalı w Rezerwacie Narodowym Gobustan, niedaleko  zachodniego wybrzeża Morza Kaspijskiego.

Badacze wskazują, że artefakt można powiązać z najwcześniejszymi materiałami znajdującymi się w schronie datowanymi na środkową epokę brązu. Według ustaleń istnieją dowody, że dawni ludzie grali w tę grę pod koniec III i na początku drugiego tysiąclecia przed naszą erą, czyli na długo przed jej pojawieniem się w Egipcie.

Jak piszą specjaliści w swoim artykule: "Różnorodność plansz z pięćdziesięcioma ośmioma dołkami w południowo-zachodniej Azji — a także ich wczesne pojawienie się i długotrwałe użytkowanie — stanowią mocniejszy argument za ich pochodzeniem z terenów położonych dalej na północ niż Egipt".

Dodają: "[Plansza - red.] przedstawiona jako seria płytkich zagłębień, z wąskimi kanałami łączącymi pewne otwory, bardzo przypomina wzór plansz znalezionych w południowo-zachodniej Azji i Egipcie.

Archeolodzy sugerują, że rozmieszczenie plansz wskazuje, że gry mogły być integralną częścią codziennego życia dawnych ludzi. Badacze przypuszczają także, że grano w nią głównie w miesiącach zimowych, kiedy pasterze osiedlali się na obszarach takich jak Gobustan.

Potwierdzają to analizy ceramiki odnalezionej na tych stanowiskach, która wskazuje na sezonowe zajmowanie tych terenów przez społeczności pasterskie. Dodatkowo ujawnia to, że stanowiska takie jak Çapmalı były wielokrotnie zamieszkiwane przez wieki, być może przez te same grupy ludzi, które kontynuowały swoje tradycje kulturowe.

Jednocześnie nowe odkrycia wskazują, że obszar Półwyspu Abşeron nie był odizolowany, lecz stanowił fragment większej sieci kulturowej. Miałaby ona łączyć ludy Kaukazu z cywilizacjami na południu, w tym Mezopotamią i Egiptem.

Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym European Journal of Archaeology.