XYZ. Pierwszy polski komputer nie był demonem prędkości
Oprac.: Andrzej Zasadni
Pierwszy polski komputer powstał z wielkiej pasji i zaangażowania młodych, zdolnych naukowców. Choć słowo komputer to pewne nadużycie, ponieważ nazywano je elektronicznymi maszynami liczącymi, to jednak pozwalały na dużo więcej niż arytmetyka. Pierwszy polski komputer przewidywał możliwość także rozrywki. Jakiej? Oto krótka historia pierwszego polskiego komputera, który rozpoczął polską erę informatyki.
Historia pierwszego polskiego komputera rozpoczęła się w... Stanach Zjednoczonych. Przynajmniej takiego skrótu myślowego można użyć, mając na uwadze fakt, że polskie umysły rozpaliło powstanie "robota-matematyka", czyli znanej maszyny ENIAC. Jeden z pierwszych komputerów na świecie był bardzo innowacyjny, posiadał właściwość przetwarzania równoległego oraz oddzielne funkcjonalnie moduły jednostki arytmetycznej i pamięci. O podobnej maszynie liczącej marzyli polscy naukowcy. Co z tego wyszło?
Spis treści:
Kiedy powstał pierwszy polski komputer? Od pomysłu do realizacji
Chcąc opowiedzieć historię powstania pierwszego polskiego komputera, trzeba cofnąć się do roku 1948. To właśnie wtedy, w gmachu Fizyki Doświadczalnej przy ul. Hożej w Warszawie, narodził się pomysł stworzenia elektronicznej maszyny liczącej, bo tak w drugiej połowie XX wieku nazywano komputery. Pierwszy komputer świata, maszynę cyfrową ENIAC, w USA zobaczył polski matematyk prof. Kazimierz Kuratowski. I to on zamarzył o zbudowaniu podobnej w Polsce.
Niestety powojenne realia nie pozwalały na szybką budowę pierwszego polskiego komputera. Po pierwsze ENIAC zbudowano z 18 tys. lamp elektronowych. W Polsce być może było ich kilkaset. Po drugie nikt nie miał pojęcia, jak działa i dopiero w 1950 roku, po zapoznaniu się z literaturą przystąpiono do budowy. Antoni Mazurkiewicz, jeden pracujących matematyków, tak wspomina początki powstawania pierwszego polskiego komputera:
"Programować zaczęliśmy abstrakcyjnie, bez maszyny i jakichkolwiek doświadczeń. [...] Początkowo tylko dwóch z nas wiedziało, co to jest elektroniczna maszyna cyfrowa. Nikt z nas takiej działającej maszyny nigdy nie widział, a wiedzę o oprogramowaniu czerpaliśmy z nielicznych książek zagranicznych."
Kiedy powstał pierwszy polski komputer? Jeszcze w 1956 roku formalnie utworzono Zakład Aparatów Matematycznych (ZAM) PAN. Jednak dopiero dwa lata później - w 1958 roku powstał pierwszy polski komputer. Jak na tamte czasy pracował z dużą szybkością ok. tysiąca operacji na sekundę. Oscyklop podawał wynik dodawania, mnożenia, a nawet dzielenia dwóch słów binarnych.
Pierwszy polski komputer obsługiwał programista. Naciskając klucz, maszyna wykonywała kolejny, pojedynczy rozkaz. Najwięcej kłopotów naukowcy mieli z wyprowadzaniem wyników. Jedynym sposobem były karty perforowane, jednak dziurkarka była tak ciężka i głośna, że pracę komputera było słychać na ulicy.
Jak nazywał się pierwszy polski komputer?
Pierwszy polski komputer nosił nazwę XYZ, ponieważ dopiero ten model działał poprawnie. Jak wspominał prof. Leon Łukaszewicz, który kierował zespołem twórców, inżynierowie zaczynali od ABC. Niestety instytut zmagał się z licznymi problemami, a sukcesem okazała się dopiero maszyna, którą określono jako XYZ.
Początkowo maszyna nie miała stałej pamięci. Pierwszy polski komputer posiadał natomiast RAM oparty konstrukcyjnie na opóźnieniu ultradźwięku w rurze wypełnionej rtęcią. Jej pojemność określano na poziomie 2.25 KiB. Dopiero w 1960 roku XYZ rozbudowano o pamięć bębnową, historyczny typ pamięci, który posiadał pojemność 1024 słów rozmieszczonych na 32 ścieżkach.
Dynamiczny komputer XYZ potrafił wykonywać od 650 do 4500 operacji dodawania na sekundę. W przypadku mnożenie było to od 250 do 500, średnio 300, czyli również sporo. Składał się z 400 lamp elektronowych i 2000 diod. Wnętrze pierwszego polskiego komputera wzorowano na architekturze IBM-a 701.
Komputer XYZ liczy trajektorię pocisków i wygrywa... w kółko i krzyżyk
Pierwszy polski komputer powstawał w czasach zimnej wojny, zrozumiałe więc, że jego możliwości wykorzystywano w wojskowości. Dokładniej ujmując, komputer XYZ miał realizować dokładne przeliczniki pocisków artyleryjskich. Gdy uświadomiono sobie możliwości, jakie daje pierwszy polski komputer, jednostkę Polskiej Akademii Nauk podporządkowano ministerstwu obrony. Jednocześnie rozpoczęto prace nad udoskonaloną i nadającą się do seryjnej produkcji wersji maszyny cyfrowej XYZ - ZAM-2.
Pierwszy polski komputer posiadał również grę w kółko i krzyżyk. Na oscyloskopach, przy odpowiednim ustawieniu komórek, generowano pożądane kształty. Gracz mógł umieścić wizualną reprezentację wybranego znaku na polu siatki. XYZ doprowadzał do własnej wygranej lub remisu. Innym, nienaukowym i demonstracyjnym programem napisanym dla XYZ była animacja pieska obsikującego drzewo. Pokazana na ekranie oscyloskopu została stworzona na potrzeby propagandowego filmu o pierwszym polskim komputerze.
Przeczytaj również:
