Zabiera ZUS-owi i daje użytkownikom

Anglicy mieli Robin Hooda, a my "mieliśmy" Janosika. Obydwu panów łączyło to, że odbierali bogatym i dawali biednym. Jednak ten Janosik, o którym piszemy nie jest banitą, ale programem komputerowym mającym być alternatywą dla Płatnika, jedynego jak do tej pory programu do tworzenia i przesyłania dokumentów do ZUS.

Sam Janosik został oparty na Pythonie oraz XML będącym jego wewnętrznym formatem danych. Docelowo program ma funkcjonować na czterech platformach: Linux, Windows, FreeBSD i Mac OS X ale twórcy projektu nie wykluczają możliwości stworzenia wersji Janosika działających i na innych platformach. Python to interpretowany, interaktywny język programowania stworzony przez Gudio van Rossuma.

Python jest też językiem niewymuszającym jednego stylu programowania, pozwalając na stosowanie różnych stylów. Można w nim stosować programowanie obiektowe, strukturalne i funkcyjne. Język ten odrzucił złożoną składnię na rzecz bardziej oszczędnej i bardziej czytelnej. Python wykorzystuje się często do tworzenia dużych projektów jak serwery aplikacji czy systemy wymiany plików. Możliwe, że to było istotnym kryterium, którym kierowali się twórcy Janosika, ale zapewne nie jedynym. Kolejną rzeczą przemawiającą na korzyść Pythona może być przejrzystość jego kodu źródłowego. Posiada on również prosty układ graficzny i używa angielskich słów tam gdzie inne języki korzystają ze znaków interpunkcyjnych. Sporym atutem jest też zapewne rozbudowana biblioteka standardowa umożliwiająca jego stosowanie do wielu zadań.

Moduły w bibliotece można uzupełniać modułami pisanymi w C lub Pythonie, co poszerza stanowczo jej możliwości. Biblioteka standardowa w Pythonie jest szczególnie dobrze dostosowana do tworzenia aplikacji sieciowych, dlatego, że obsługuje znaczna liczbę standardowych formatów i protokołów, (np. MIME, http). Do biblioteki standardowej dołączone są także moduły umożliwiające tworzenie GUI (ang. Graphical User Interface - Graficzny Interfejs Użytkownika).

Jako że program ma docelowo pracować na różnych platformach istotnym jest fakt, że większa część biblioteki standardowej jest dostępna na wszystkich platformach. Kolejnym elementem składającym się na Janosika jest XML (Extensible Markup Language) będący uniwersalnym językiem formalnym do reprezentowania różnych danych w strukturalizowany sposób. Jest on podobnie jak Python niezależny od platformy, co umożliwia łatwą wymianę dokumentów pomiędzy różnymi systemami. Jednak twórcy Janosika zdecydowali się zmodyfikować XML i stworzyli jego odmianę roboczą, którą nazwali KXML dla zapewnienia maksymalnej separacji danych od kodu aplikacji. Dla uzyskania wydruków dokładnie takich samych jak te generowane przez Płatnika zastosowali drukowanie do plików PDF.

Program Płatnik

Teraz pragniemy przedstawić trochę informacji o programie Płatnik. Zapewne wiele osób słyszało tą nazwę. Program Płatnik został stworzony przez Prokom Software, jedną z największych firm branży IT w naszym kraju. Firma ta specjalizuje się w projektowaniu i integracji systemów informatycznych, tworzeniu oprogramowania użytkowego, projektowaniu sieci komputerowych oraz zarządzaniu sieciami rozległymi, dostarczając oprogramowanie narzędziowe, sprzęt komputerowy oraz urządzenia peryferyjne.

Z powodu reformy ubezpieczeń społecznych i wynikającej z niej konieczności prowadzenia indywidualnych kont osób ubezpieczonych, co wiązało się z przyjmowaniem rocznie ponad 260 milionów dokumentów rozliczeniowych (ponad 13 razy więcej niż przed reformą) ZUS potrzebował skomplikowanego systemu informatycznego. Tu więc wkracza Prokom Software tworząc na potrzeby ZUS Kompleksowy System Informatyczny (KSI ZUS) obsługujący około 20 milionów ubezpieczonych. I tak po wytężonej pracy system KSI ZUS staje się jednym z dziesięciu największych na świecie rozwiązań technologicznych. Jednostkowy koszt eksploatacji systemu (obsługa jednego konta) wynosi około 1,10 zł miesięcznie (przy założeniu, że system obsługuje 20 milionów ubezpieczonych koszt jego eksploatacji wynosi 22 miliony złotych).

W budowie tego systemu firma Prokom nie była jednak osamotniona, ponieważ pracowały nad nim między innymi takie firmy jak: IBM, HP, Siemens, BEA, UNIZETO. Sam program Płatnik został stworzony dla płatników składek zapewniając im pełną obsługę dokumentów ubezpieczeniowych i wymianę informacji z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Aktualna wersja programu pozwala między innymi na:

* Manualną rejestrację danych do dokumentów ubezpieczeniowych;

* import danych z systemu kadrowo-płacowego;

* utrzymanie danych historycznych osób ubezpieczonych;

* tworzenie dokumentów rozliczeniowych na podstawie dokumentów z innego miesiąca;

* drukowanie dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych;

* drukowanie przelewów bankowych i dokumentów wpłaty;

* przygotowywanie przelewów bankowych w formie pliku tekstowego;

* automatyczne tworzenie i drukowanie raportów miesięcznych dla ubezpieczonego;

* wysyłkę i potwierdzenie zestawów dokumentów;

* uzyskanie i obsługę certyfikatów niezbędnych do elektronicznej wymiany dokumentów z ZUS.

Ważną częścią programu jest również System Dwustronnej Wymiany Informacji (SDWI) umożliwiający nie tylko przekazywanie informacji do ZUS drogą elektroniczną, ale również odbieranie informacji od ZUS. System SDWI został przygotowany z myślą o możliwości weryfikacji danych dostępnych u płatników z danymi zarejestrowanymi w systemie komputerowym ZUS, odbierania informacji zwrotnej z dowolnego węzła internetowego oraz nadawania i odbierania innym podmiotom prawa do elektronicznej komunikacji z ZUS w imieniu płatnika składek. System daje możliwość komunikowania się z trzema serwerami w Polsce (Gdańsk, Warszawa, Wrocław). Ponadto w tej metodzie nie ma obowiązku odbierania potwierdzenia z dokładnie tego samego serwera, na który wysłane były dokumenty.

Dobry program, i nie zbój

Twórcy programu Janosik musieli przezwyciężyć nie tylko problemy natury technicznej, ale zaczniemy może od początku, bo przecież każdy projekt od czegoś się zaczyna. 6 sierpnia 2002 roku pojawia się pierwsze logo.

Natomiast pierwsze efekty pracy programistów pojawiają się 9 grudnia tego samego roku. 5 marca 2003 roku ukazuje się Janosik 0.0.1 a po trzech miesiącach pracy Janosik 0.0.2 wraz z dokumentacją. Niestety entuzjazm twórców projektu gasi sam Zakład Ubezpieczeń Społecznych broniący się przed udostępnieniem niezbędnej dokumentacji protokołu KSI MAIL dotyczącej wymiany danych pomiędzy programem Płatnik a systemem informatycznym ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych tłumaczył się względami bezpieczeństwa, ale dokumentacja protokołu KSI MAIL została zaliczona do tak zwanej informacji publicznej i według obowiązującego w Polsce prawa powinna być jawna. 21 listopada 2003 roku prace zespołu pracującego nad Janosikiem skupiają się na tym by umożliwić uruchomienie programu Płatnik pod systemem Linux z wykorzystaniem Wine.

Czym jest więc Wine? Jest to oprogramowanie umożliwiające wykonywanie aplikacji przeznaczonych dla Microsoft Windows w środowisku systemu operacyjnego klasy Unix (Linux, BSD, Solaris). Wine zapewnia kompatybilność oprogramowania dla Windows z innym systemem operacyjnym dzięki udostępnieniu alternatywnych bibliotek DLL. Istnieją także inne wersje Wine, takie jak Cedega (dawny WineX) rozwijany przez firmę TransGaming, umożliwiający uruchamianie gier z systemu Windows dzięki implementacji funkcji DirectX. Dodatkowo jej twórcy starają się zachować kompatybilność z konkretnymi grami. Jest również CrossOver Office rozwijany przez CodeWeaver umożliwiający uruchomienie pakietu Microsoft Office oraz innych aplikacji takich jak np. Microsoft Internet Explorer. Istniej również projekt React OS będący we wczesnej fazie rozwoju i udostępniany na licencji GNU GLP, mający na celu stworzenie systemu operacyjnego funkcjonalnie równoważnego z Microsoft Windows NT i 2000.

System na być oparty na architekturze mikrojądra będącego rodzajem jądra systemu operacyjnego, które zawiera tylko niezbędne elementy. W założeniach projektu jest możliwość korzystania z aplikacji i sterowników Windows a więc może i programu Płatnik.

Jak już nadmieniliśmy wcześniej, system ten będzie rozpowszechniany na licencji GNU GLP, co oznacza, że korzystający z tego oprogramowania w dowolnym celu (nawet komercyjnym) będzie mógł analizować działanie programu i dostosowywać go do własnych potrzeb, kopiować oraz udoskonalać i publikować własne poprawki programu i kodu źródłowego.

Jest to jedna z licencji wolnego oprogramowania, która została sformułowana w 1988 roku przez Richard-a Stallman-a i Eben-a Moglen-a na potrzeby projektu GNU. Wznowienie prac nad Janosikiem nastąpiło 1 kwietnia 2006 roku. 15 kwietnia 2006 roku dziennik "Rzeczpospolita" cytuje wypowiedź rzecznika ZUS, Przemysława Przybylskiego: "(...) Od lipca 2007 płatnicy składek przy przekazywaniu do ZUS dokumentów będą mogli korzystać z oprogramowania dowolnych producentów, działających w różnych systemach operacyjnych".

Dokładnie 8 grudnia 2006 roku Sąd nakazał ZUS udostępnienie dokumentacji dotyczącej przesyłania danych, od której to decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych się odwołał. Apelacja ZUS została ostatecznie oddalona 23 kwietnia 2007 roku. Natomiast trzy dni później ZUS ustami Rzecznika Prasowego, Pana Przemysława Przybylskiego, przedstawił swoje stanowisko na temat możliwości przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych z wykorzystaniem alternatywnych do programu Płatnik programów interfejsowych wytwarzanych przez dowolnego producenta. Stanowisko to zostało zamieszczone na oficjalnej stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a oto jego fragmenty.

ZUS nie planuje wytworzenia programu Płatnik dla innego niż Windows systemu operacyjnego.(...). W najbliższym czasie infrastruktura techniczna Zakładu dostosowana zostanie jednak do obsługi oprogramowania typu "Płatnik" dedykowanego dla innych systemów operacyjnych. (...) W związku z tym najpóźniej do 21 lipca 2007 roku płatnicy składek będą mogli przekazywać do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe z wykorzystaniem alternatywnych do programu Płatnik programów interfejsowych wytwarzanych przez dowolnego producenta.

Skok Janosika

Udostępnienie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych niezbędnej dokumentacji zapewne przyspieszy prace nad Janosikiem. Na obecną chwilę najnowsza wersja Janosika, wydana 23 czerwca 2003 roku oznaczona jest numerem 0.0.2. Jak na razie nie wiadomo nic o innych niż Janosik programach stanowiących alternatywę dla Płatnika. Może pojawią się i inne, ale będzie im zapewne niełatwo konkurować z Płatnikiem, który rozwijany jest od dość dawna.

ZUS zapewnia, że dokładnie przeanalizował wybór systemu informatycznego i współpracuje z największą w naszym kraju firmą z branży IT a jednakże na jego stronach pojawiają się wciąż komunikaty o problemach z łącznością pomiędzy płatnikami składek a serwerami obsługującymi SDWI. Może infrastruktura wymaga jeszcze dopracowania?

Mówi się, że konkurencja wpływa na rozwój rynku, może i w tym przypadku się to sprawdzi a zapewne w tym wypadku konkurencja nie zaszkodzi. Istnieje też szansa, że sami przedsiębiorcy chętniej zaczną korzystać z systemów operacyjnych innych niż Windows. Jesteśmy przecież członkami Unii Europejskiej, która promuje rozwiązania oparte na wolnym oprogramowaniu, które jako tańsze lub zupełnie darmowe - co nie znaczy, że gorsze - winno znaleźć akceptację przynajmniej tych przedsiębiorców, dla których inwestowanie w sprzęt komputerowy i oprogramowanie nie stanowi nadrzędnego celu działalności firmy.

Adam Mietlicki