RMF 24: Olbrzymia gwiazda wygląda, jak... fistaszek
Należący do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) teleskop VLT pomógł astronomom odkryć jedną z największych znanych gwiazd. Żółty nadolbrzym HR 5171 A okazał się przy tym częścią układu podwójnego, którego mniejszy składnik jest tak blisko, że stykają się i tworzą kształt przypominający gigantyczny orzeszek ziemny. Odkryty obiekt jest jedną z 10 największych znanych gwiazd, ma średnicę 1300 razy większą od Słońca i świeci około miliona razy jaśniej.
Astronomowie wykorzystali technikę zwaną interferometrią, by połączyć światło zebrane przez kilka indywidualnych teleskopów, tworząc w praktyce gigantyczny teleskop o rozmiarach do 140 metrów. Nowe wyniki okazały się na tyle interesujące, że zespół przeanalizował inne obserwacje z ostatnich 60 lat, by sprawdzić jak gwiazda zachowywała się w przeszłości. Okazało się, że obserwujemy ją w fazie szybkiej ewolucji, w ciągu w ciągu ostatnich 40 lat wyraźnie zwiększa się i jednocześnie ochładza.
Żółte nadolbrzymy są bardzo rzadkie, w naszej galaktyce znamy ich jedynie kilkanaście - najbardziej znanym przykładem jest Rho Cassiopeiae. Obiekty te należą do największych i najjaśniejszych znanych gwiazd. Znajdują się w takim stadium swojego życia, że są niestabilne i gwałtownie się zmieniają. Z tego powodu wyrzucają na zewnątrz materię i tworzą wokół siebie wielkie, rozciągnięte atmosfery. Mimo dużej odległości, sięgającej prawie 12 000 lat świetlnych, przy dobrych warunkach obserwacyjnych HR 5171 A można dostrzec w gwiazdozbiorze Centaura nawet gołym okiem.
Analiza danych z innych obserwatoriów pozwoliła prześledzić zmiany jasności gwiazdy. To pokazało, że mamy do czynienia z układem podwójnym zaćmieniowym, w którym mniejszy składnik przechodzi przed lub za większym. W tym przypadku większa gwiazda jest okrążana przez mniejszą towarzyszkę w ciągu 1300 dni. Mniejszy składnik jest nieznacznie gorętszy, temperatura jego powierzchni wynosi 5000 stopni Celsjusza.
Jak podkreśla Olivier Chesneau z Observatoire de la Côte d’Azur w Nicei, mniejsza gwiazda układu ma duże znaczenie, gdyż może wpływać na los HR 5171 A, zrywając na przykład zewnętrzne warstwy gwiazdy i modyfikując jej ewolucję.
