Czy w Polsce są białe noce? Niesamowite zjawisko na niebie
Oprac.: Marcin Szałaj
Białe noce każdego roku ściągają tysiące turystów do miast na północy Europy. Nic dziwnego, pierwsze doświadczenie tego zjawiska na długo pozostaje w pamięci. Żeby w pełni poczuć niesamowitą atmosferę zmierzchu przechodzącego bezpośrednio w świt musimy wybrać się do Helsinek czy Tampere. Przy odrobinie szczęścia namiastkę dalekiego północnego nieba odnajdziemy też w Polsce. Gdzie i kiedy wypatrywać białych nocy w naszym kraju?
Na czym polega zjawisko białych nocy?
Białe noce to określenie okresu, w którym na terenach powyżej pewnych szerokości geograficznych w godzinach nocnych nie zapadają ciemności. Dzieje się tak, kiedy Słońce chowa się płytko pod horyzontem. Najłatwiej wyobrazić sobie ten mechanizm oglądając poklatkowe ujęcie innego zjawiska astronomicznego, tzw. midnight sun, które odpowiada za obserwowany na biegunach dzień polarny.
Tutaj nasza gwiazda ani na moment nie znika pod linią horyzontu. W trakcie białych nocy tarcza słoneczna jest niewidoczna (poniżej horyzontu), promienie światła rozpraszane w górnych warstwach atmosfery sprawiają, że ani na moment nie zapada prawdziwa noc. Innymi słowy, zmierzch przechodzi od razu w brzask.
Kiedy są białe noce?
Białe noce to zjawisko cykliczne, które na poszczególnych szerokościach geograficznych zachodzi regularnie. Obszar, w którym można obserwować białe noce, przesuwa się wraz z wędrówką Ziemi po orbicie. Wpływ ma też kąt nachylenia osi obrotu planety do płaszczyzny orbitalnej - ten wynosi w tej chwili 23,5 stopnia. Minimalny zakres 22,1 stopnia osiągnie za ok. 8000 lat.
Z matematycznego punktu widzenia możemy wyróżnić:
- dzień polarny - Słońce przynajmniej częściowo pozostaje nad horyzontem;
- białą noc - Słońce chowa się na 6-12 stopni;
- białą noc astronomiczną - Słońce chowa się na 12-18 stopni;
- noc astronomiczą - Słońce niżej niż 18 stopni pod horyzontem.
W praktyce widoczność zjawiska jest zależna od wielu innych czynników, na czele z warunkami atmosferycznymi panującymi nad powierzchnią planety.
Na północy Europy białe noce pojawiają się w czerwcu i lipcu. W niektórych miastach np. w Helsinkach czy Sankt Petersburgu w tym okresie organizowane są różne tematyczne wydarzenia kulturalne. Do miast zjeżdżają też turyści, którzy chcą przekonać się, jak to jest czytać gazetę przy "świetle dziennym" o 2 w nocy.
Czy w Polsce są białe noce?
Granicą, powyżej której musi znajdować się Słońce, żeby wystąpiły białe noce, jest 12 stopni. W Polsce takie warunki są spełnione tylko dla niewielkiego fragmentu na północy naszego kraju - granica przebiega na wysokości Gdyni. Najlepiej podziwiać to zjawisko z plaży, gdzie nad linią horyzontu przez całą noc będziemy mogli dostrzec jasny fragment nieba.
Idealna data do obserwacji to 21 czerwca - letnie przesilenie, kiedy Słońce jest najwyżej, a noc trwa najkrócej. Z racji bliskości Bałtyku często mówi się o białych nocach żeglarskich lub zmierzchu nawigacyjnym. Trzeba pamiętać, że przy granicznych wartościach najważniejszego wskaźnika - położenia Słońca pod horyzontem, dużą rolę zaczynają odgrywać inne czynniki, chociażby warunki atmosferyczne, temperatura, układ frontów atmosferycznych itd.
Czasami zmienne działają na niekorzyść, innym razem wręcz przeciwnie. Taki widok nocnego nieba nad Słupskiem uchwyciła mieszkanka tego miasta na początku lipca 2023.
Na obszarze całej Polski można za to obserwować białe noce astronomiczne, kiedy Słońce znajduje się 12-18 stopni pod horyzontem. Zjawisko nie jest tak spektakularne, jednak przy bezchmurnym niebie i w pewnej odległości od miejskich świateł bez trudu dostrzeżemy, że nocy nie spowiły głębokie ciemności. Różnicę łatwo wykryć po niewielkiej ilości widzianych gołym okiem gwiazd. Z tego powodu letnie miesiące nie są w Polsce najlepszym czasem na prowadzenie obserwacji astronomicznych.
Czytaj także:
Zobacz też:
