Polskie odkrycie w Egipcie. Kościół z czasów Justyniana odsłania tajemnice pielgrzymek
Nowe wykopaliska archeologiczne na południowym brzegu jeziora Marjut w północnym Egipcie ujawniły doskonale zachowany przykład architektury sakralnej późnej starożytności. Chodzi o kościół w Philoxenite, antycznym mieście położonym 45 kilometrów na południowy zachód od Aleksandrii, które od 25 lat jest przedmiotem badań polskiej ekspedycji archeologicznej skupiającej badaczy z kilku ośrodków naukowych.
Odkrycie zostało opublikowane w czasopiśmie Antiquity i jest efektem badań prowadzonych w latach 2021-2024 przez archeologów z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskiego Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej. Znalezisko jest o tyle wyjątkowe, że dostarcza nowych informacji na temat infrastruktury pielgrzymkowej, metod budowlanych oraz przestrzeni sakralnych chrześcijaństwa w czasach panowania cesarza Justyniana I (527-565 n.e.).
Pielgrzymkowy punkt na trasie do Abu Mena
Philoxenite pełniło funkcję stacji pielgrzymkowej na trasie do sanktuarium św. Menasa w Abu Mena, oddalonego o ok. 17 km na południe. Kościół N1 znajduje się około 250 m od głównego placu miasta i w swojej głównej fazie miał kształt litery L o wymiarach około 9,6 × 27,23 m (pod głównym planem widoczne są wcześniejsze fazy budowy). Jego fundamenty wzniesiono z bloków wapienia ciętego, ułożonych z celowym przesunięciem górnych warstw, a ściany wykonano z ciosanego wapienia spajanego wapienną zaprawą i pokryto tynkiem z popiołu.
Zewnętrzne naroża wspierały półkoliste przypory, a podłogi były głównie kamienne, z fragmentami wzoru opus sectile w niektórych pomieszczeniach. W jednej komnacie płyty kamienne ułożono pod kątem 90 stopni, co może wskazywać na szczególną funkcję lub orientację przestrzeni.
Baptysterium i dodatkowe pomieszczenia
Plan kościoła obejmuje liczne aneksy, w tym baptysterium oraz pomieszczenia dobudowane lub zmienione w późniejszych fazach użytkowania. Warstwy archeologiczne sugerują świadome przygotowanie terenu, o czym stanowią grube warstwy gliny i tłuczonej ceramiki położonej przed fundamentami, prawdopodobnie w celu stabilizacji gruntu i ochrony przed sezonowymi zalewami.
Starannie wykonane mury, solidne fundamenty i dekoracyjne posadzki świadczą o dużym nakładzie pracy i dbałości o trwałość. Jako punkt na pielgrzymkowej trasie do Abu Mena, Kościół N1 pokazuje, w jaki sposób mniejsze osady wspierały pielgrzymów, oferując przestrzenie do modlitwy, chrztu, a być może także noclegów lub spotkań. Liczba pomieszczeń sugeruje większą złożoność liturgiczną i społeczną niż w przypadku pojedynczej sali modlitewnej.
Nie wszystkie zagadnienia zostały jednak wyjaśnione i wciąż nie wiadomo na przykład, jakie dokładnie funkcje pełniły pomieszczenia pomocnicze - zakrystia, sala spotkań, noclegi dla pielgrzymów?. Potrzebne będą dalsze wykopaliska, prace konserwatorskie i badania porównawcze, które mają szansę przynieść odpowiedzi na przynajmniej część pytań.
