To była pierwsza mapa w Biblii i do tego z błędem. Zmieniła postrzeganie świata
Pięćset lat temu w Zurychu wydano Biblię, w której znalazła się pierwsza mapa Ziemi Świętej. Ale wydano ją z błędem, który z naszej perspektywy był niedopuszczalny. Jak ktoś mógł na to pozwolić? I jak drukarska pomyłka okazała się jednym z najbardziej wpływowych błędów w historii?
W 1525 roku w Zurychu ukazało się wydanie Biblii, które kompletnie odmieniło sposób myślenia o Ziemi Świętej. Nie dzięki komentarzom teologicznym, ale dzięki mapie Lucasa Cranacha Starszego. Problem w tym, że była wydrukowana... na odwrót. W warsztacie Froschauera odbito ją w odbiciu lustrzanym, przez co Morze Śródziemne wylądowało po wschodniej stronie Palestyny.
Dlaczego nikt nie zorientował się, że coś jest nie tak? - Ludzie w Europie wiedzieli tak mało o tej części świata, że nikt w warsztacie po prostu tego nie zauważył - wyjaśnia prof. Nathan MacDonald, biblista na Uniwersytecie Cambridge. Przed Reformacją Biblia była słuchana, a nie czytana. Wierni znali ją głównie z łacińskiego przekazu księdza podczas mszy.
Dopiero protestancki nacisk na osobistą lekturę stworzył zapotrzebowanie na dodatki, które miały ułatwić zrozumienie tekstu. Mapy stały się narzędziem "oswajania" odległych miejsc. - Kiedy zatrzymywali wzrok na Karmelu, Nazarecie czy rzece Jordan, odbywali w myślach wirtualną pielgrzymkę - podkreśla badacz.
Nic dziwnego, że mapa, mimo błędu, robiła ogromne wrażenie. Co więcej, porządkowała też biblijne opisy. - Księga Jozuego 13-19 nie daje spójnego obrazu, jakie ziemie zajmowały poszczególne plemiona. Mapy pomagały czytelnikom to zrozumieć, nawet jeśli nie były geograficznie dokładne - zauważa prof. MacDonald.
W jaki sposób biblijna mapa z błędem zmieniła postrzeganie świata?
Na tej na pozór naiwnej rycinie wydarzyło się jeszcze coś ważniejszego. W średniowieczu podział Ziemi Obiecanej na dwanaście terytoriów miał znaczenie duchowe - symbolizował dziedzictwo chrześcijan. Jednak od końca XV wieku linie z map biblijnych zaczęły wędrować do atlasów całej Europy i tam zyskały nowe znaczenie. Przestały być symbolem obietnicy, stały się narzędziem politycznego porządkowania świata.
Zobacz również:
To właśnie te mapy uczyły ludzi patrzeć na przestrzeń jak na zbiór oddzielnych, domkniętych terytoriów. Prof. MacDonald zauważa, że to nie nowożytne państwa wymusiły taki sposób kartografii - było odwrotnie. Linie z map Ziemi Świętej zaczęły być czytane jako twarde granice, a Biblia stała się jednym z motorów tej mentalnej rewolucji.
Dziś granice wydają się oczywiste, trwałe i "naturalne". Tymczasem ich rodowód ma w sobie coś z drukarskiej pomyłki. Powstały z połączenia wiary, kartografii i renesansowej potrzeby uporządkowania świata.
Źródło: Cambridge University
Publikacja: N. MacDonald, " Starożytny Izrael i współczesne państwo ograniczone ", The Journal of Theological Studies (2025). DOI: https://doi.org/10.1093/jts/flaf090
