Sensacja archeologiczna na zachodzie Polski: Kiedyś było tu jezioro i wyspa
W okolicy Bruszczewa w województwie wielkopolskim naukowcy odkryli niezwykłe pozostałości. Na obszarze dawnego jeziora, przy którym 4 tysiące lat temu znajdowała się osada umocniona drewnianymi palami, odkryto... wyspę.
Osada badana przez naukowców z Wydziału Archeologii UAM zlokalizowana jest na półwyspie dawnego jeziora. Była odcięta od lądu fosą lub rowem i palisadami. Teren ten położony jest na skraju doliny Samicy Kościańskiej, około 50 km na południowy zachód od Poznania. Trudno jest uwierzyć, jak to miejsce dawniej wyglądało, ponieważ dziś jest tu... łąka. O przeszłości świadczy stanowisko archeologiczne.
Osada ta była centrum metalurgicznym w dobie trwania kultury unietyckiej. Unikatowe jest to, że była to osada umocniona fortyfikacjami — na tych obszarach była to wówczas rzecz niespotykana.
Zdaniem badaczy założenie to mogło funkcjonować jako ośrodek władzy na północnych rubieżach zasięgu tej kultury. Nie ma bowiem podobnych osad na ziemiach obecnej północnej i środkowej Polski.
Jezioro i wyspa, których już nie ma
Odnalezienie wyspy sprzed 4 tysięcy lat na jeziorze było dla naukowców dużym zaskoczeniem. Odkrycie jej było możliwe dzięki badaniom geoarcheologicznym prowadzonym we współpracy z pracownikami Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM.
Podczas badań terenowych w centralnej części dawnego jeziora dostrzegliśmy podłużny pagórek. Na jego szczycie były liczne kretowiska, w których znajdowały się różne zabytki, głównie potłuczone fragmenty pradziejowych naczyń. Było to dość zaskakujące odkrycie, zważywszy na fakt, że w tym miejscu w pradziejach powinien być środek jeziora.
Po przeprowadzeniu wierceń i analizie osadów wszystko stało się jasne. Osady te świadczą o obecności torfowiska i jeziora, które powstało w obrębie rynny lodowcowej krótko po ustąpieniu lądolodu, około 20 tys. lat temu (18 tys. lat p.n.e.). W holocenie, czyli trwającej obecnie epoce geologicznej jezioro było sukcesywnie osuszane, by całkowicie zaniknąć około 2 tys. lat temu.
Istnienie wyspy o wydłużonym kształcie potwierdza piaszczysty materiał na jeziorze. To oz - forma akumulacyjna pozostała po cofającym się lądolodzie. Co więcej, znaleziono tu skorupy ceramiczne i kości zwierzęce, co świadczy o obecności w tym miejscu ludzi. Czy wyspa była zamieszkała? Tego na razie nie wiadomo, pewne jest tylko, że ludzie tu bywali, podkreślają naukowcy.
Powyższa mapa stanowi przedstawienie mikroregionu bruszczewskiego i położenie grzbietu w obrębie równiny torfowej doliny. Skrót: EBA - wczesna epoka brązu; LBA - późna epoka brązu; RT - czasy rzymskie; EM - wczesnośredniowieczne; M - Średniowieczny. Punktami oznaczono miejsca i ślady archeologiczne pochodzące z badań powierzchniowych.
Zanim jezioro zaczęło zanikać, zwiększyło swoją powierzchnię
Około 1880-1690 r. p.n.e. jezioro powiększyło swój zasięg. Dotychczas nie wyjaśniono przyczyny tego zjawiska, ale zauważono odpowiedź ówczesnej ludności.
Wtedy na skraju osady stykającym się z jeziorem ustawiono pionowe pale wzdłuż brzegu i przeplatane witkami, które pierwotnie interpretowane były jako założenie obronne. W świetle nowych ustaleń wygląda na to, że umocnienia służyły raczej jako wzmocnienie strefy brzegowej. Zapobiegały erozji spowodowanej przez wody jeziora.
Badania w Bruszczewie rozpoczęły się w latach 60. XX wieku. Od lat 90. wraz z poznańskimi naukowcami obszar ten badają pracownicy Uniwersytetu w Kilonii. Dotychczas przebadano wykopaliskowo zaledwie 20 proc. osady.
Osada obronna zajmowała 1,5 hektara i miała około 120 metrów średnicy. Była zamieszkała przez około 100 osób, a chroniła ich głęboka fosa i co najmniej dwa rzędy drewniany palisad.
Literatura źródłowa:
- Jakub Niebieszczański, Piotr Kołaczek, Monika Karpińska-Kołaczek, Iwona Hildebrandt-Radke, Mariusz Gałka & Jutta Kneisel (2023) Consequences of Lake Expansion and Disappearance for the Complex of Bronze and Iron Age Settlements at Bruszczewo (Western Poland, Central Europe), Environmental Archaeology, DOI: 10.1080/14614103.2023.2167641
- J. Niebieszczański, C. Bahyrycz, D. Żurkiewicz, W. Szambelan, In search for an island - Non-invasive, geoarchaeological investigations in Bruszczewo microregion (Central-western Poland), Journal of Archaeological Science: Reports, Vol. 45,2022, 103584, https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2022.103584
