Sensacja archeologiczna na zachodzie Polski: Kiedyś było tu jezioro i wyspa

Osada badana przez naukowców z Wydziału Archeologii UAM zlokalizowana jest na półwyspie dawnego jeziora. Była odcięta od lądu fosą lub rowem i palisadami. Teren ten położony jest na skraju doliny Samicy Kościańskiej, około 50 km na południowy zachód od Poznania. Trudno jest uwierzyć, jak to miejsce dawniej wyglądało, ponieważ dziś jest tu... łąka. O przeszłości świadczy stanowisko archeologiczne.

Osada ta była centrum metalurgicznym w dobie trwania kultury unietyckiej. Unikatowe jest to, że była to osada umocniona fortyfikacjami — na tych obszarach była to wówczas rzecz niespotykana.

---

Zdaniem badaczy założenie to mogło funkcjonować jako ośrodek władzy na północnych rubieżach zasięgu tej kultury. Nie ma bowiem podobnych osad na ziemiach obecnej północnej i środkowej Polski.

Odnalezienie wyspy sprzed 4 tysięcy lat na jeziorze było dla naukowców dużym zaskoczeniem. Odkrycie jej było możliwe dzięki badaniom geoarcheologicznym prowadzonym we współpracy z pracownikami Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM.

Podczas badań terenowych w centralnej części dawnego jeziora dostrzegliśmy podłużny pagórek. Na jego szczycie były liczne kretowiska, w których znajdowały się różne zabytki, głównie potłuczone fragmenty pradziejowych naczyń. Było to dość zaskakujące odkrycie, zważywszy na fakt, że w tym miejscu w pradziejach powinien być środek jeziora.

---

Po przeprowadzeniu wierceń i analizie osadów wszystko stało się jasne. Osady te świadczą o obecności torfowiska i jeziora, które powstało w obrębie rynny lodowcowej krótko po ustąpieniu lądolodu, około 20 tys. lat temu (18 tys. lat p.n.e.). W holocenie, czyli trwającej obecnie epoce geologicznej jezioro było sukcesywnie osuszane, by całkowicie zaniknąć około 2 tys. lat temu.

Istnienie wyspy o wydłużonym kształcie potwierdza piaszczysty materiał na jeziorze. To oz - forma akumulacyjna pozostała po cofającym się lądolodzie. Co więcej, znaleziono tu skorupy ceramiczne i kości zwierzęce, co świadczy o obecności w tym miejscu ludzi. Czy wyspa była zamieszkała? Tego na razie nie wiadomo, pewne jest tylko, że ludzie tu bywali, podkreślają naukowcy.

Powyższa mapa stanowi przedstawienie mikroregionu bruszczewskiego i położenie grzbietu w obrębie równiny torfowej doliny. Skrót: EBA - wczesna epoka brązu; LBA - późna epoka brązu; RT - czasy rzymskie; EM - wczesnośredniowieczne; M - Średniowieczny. Punktami oznaczono miejsca i ślady archeologiczne pochodzące z badań powierzchniowych.

Około 1880-1690 r. p.n.e. jezioro powiększyło swój zasięg. Dotychczas nie wyjaśniono przyczyny tego zjawiska, ale zauważono odpowiedź ówczesnej ludności.

Wtedy na skraju osady stykającym się z jeziorem ustawiono pionowe pale wzdłuż brzegu i przeplatane witkami, które pierwotnie interpretowane były jako założenie obronne. W świetle nowych ustaleń wygląda na to, że umocnienia służyły raczej jako wzmocnienie strefy brzegowej. Zapobiegały erozji spowodowanej przez wody jeziora.

---

Badania w Bruszczewie rozpoczęły się w latach 60. XX wieku. Od lat 90. wraz z poznańskimi naukowcami obszar ten badają pracownicy Uniwersytetu w Kilonii. Dotychczas przebadano wykopaliskowo zaledwie 20 proc. osady.

Osada obronna zajmowała 1,5 hektara i miała około 120 metrów średnicy. Była zamieszkała przez około 100 osób, a chroniła ich głęboka fosa i co najmniej dwa rzędy drewniany palisad.  

Literatura źródłowa: