SMS "Bodrog" - Schleswig-Holstein Wielkiej Wojny

Stosunki między Austro-Węgrami a Serbią były napięte od wielu lat. Gdy w 1903 roku zginął w zamachu prohabsburski władca Serbii Aleksander I Obrenowić, niemal natychmiast nowy rząd pod przewodnictwem Piotra I Karađorđevića zorientował swoją politykę zagraniczną w stronę Imperium Rosyjskiego i rozpoczął jawną kampanię gospodarczą przeciw Austro-Węgrom.

W 1904 roku rząd serbski wprowadził wyższe cła na towary austriackie, a następnie zawarł unię celną z Bułgarią. Reakcją Wiednia było wprowadzenie w 1906 roku embarga na towary serbskie. Eksport serbski do Austro-Węgier obejmował głównie nierogaciznę, stąd określenie konfliktu mianem "wojny świńskiej".

Oba państwa starały się ominąć embarga. Serbowie kierowali eksport do Europy Zachodniej przez Saloniki, a surowce sprowadzali z Niemiec. Działania Serbii poparła Rosja, która dążyła do osłabienia Habsburgów. Groziło to przerodzeniem się sporu gospodarczego w otwartą wojnę Austro-Węgier przeciwko Rosji i Serbii. Jednak dzięki niemieckiemu arbitrażowi w 1911 roku podpisano porozumienie handlowe między zainteresowanymi stronami.

Nie poprawiło to relacji pomiędzy państwami. Kolejnym zarzewiem konfliktu była Bośnia i Hercegowina, którą Austriacy formalnie anektowali w 1908 roku, a na terenie której mieszkało wielu Serbów. Habsburgowie tym posunięciem pogwałcili traktat berliński z 1878 roku, który gwarantował niezależność Bośni. Wojna wisiała na włosku, jednak bez obietnicy rosyjskiego wsparcia, Serbowie nie zdecydowali się na interwencję wojskową.

Wojna wybuchła dopiero w 1912 roku, kiedy Bułgaria, Grecja, a nieco później Czarnogóra i Serbia podpisały układ antyturecki. W wyniku porozumień i wzajemnych niechęci wybuchły dwie wojny bałkańskie, które całkowicie zmieniły układ sił na Bałkanach i doprowadziły bezpośrednio do powstania dwóch wrogich sobie obozów, które dążyły do ostatecznego zwarcia. Potrzebna była jedynie iskra.

Iskrę skrzesał Gavrilo Princip 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie. Udany zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda spowodował kryzys dyplomatyczny na linii Belgrad-Wiedeń. Habsburgowie uważali, że zamach został zaplanowany przez serbski wywiad i 23 lipca wystosowali wobec Serbii ultimatum, które zawierało warunki praktycznie nie do zaakceptowania, ponieważ prowadziły one do ograniczenia suwerenności tego kraju. Na bezwzględne spełnienie wszystkich warunków otrzymała 48 godzin.

Dzień później Rosja ogłosiła wolę obrony Serbii w razie wojny. 26 lipca Austro-Węgry i Niemcy odrzuciły brytyjską propozycję zwołania międzynarodowej konferencji, w sprawie rozwiązania sporu. Jednak zabiegi dyplomatyczne nadal trwały o czym nie mógł wiedzieć dowódca niewielkiego okrętu płynącego po Dunaju - monitora rzecznego SMS "Bodrog". O północy 26 lipca, kiedy upłynął termin ultimatum rozpoczął działania wojenne. Jako jedyny.

Cesarstwo Austro-Węgierskie począwszy od roku 1890 postanowiło budować nową parę monitorów co 10 lat. Dunaj był zbyt ważnym szlakiem komunikacyjnym by pozostawić go bez odpowiedniej osłony. "Bodrog" wraz z bliźniaczym "Temes" były parą zbudowaną w latach 1903-1904 w stoczni Danubius w Budapeszcie. Uzbrojone zostały w czeskie działa 120 mm i 66 mm oraz haubicę 120 mm.

Tuż przed wybuchem wojny monitory stacjonowały w Zemun (dziś dzielnica Belgradu) tuż przy ujściu Sawy do Dunaju wraz z parą monitorów typu "Körös" i 3 kutrami uzbrojonymi. 26 lipca tuż przed południem SMS "Bodrog" wypłynął na patrol na graniczną rzekę. Załoga wiedziała, że o północy mija termin ultimatum. Nastroje były bojowe.

SMS "Bodrog" popłynął w dół Dunaju trzymając się swoich wód terytorialnych. W nocy dotarł do miasteczka Kostolac, gdzie stacjonowały serbskie łodzie patrolowe. Tuż po północy, kiedy upłynął termin ultimatum "Bodrog" otworzył ogień w kierunku serbskich baterii brzegowych. Te nieskutecznie odpowiedziały. Pociski padały chaotycznie a monitor zbliżał się do przystani.

Załoga abordażem zdobyła trzy serbskie łodzie patrolowe o napędzie parowym i po wciągnięciu austro-węgierskiej bandery, monitor wziął je na hol i wycofał się w kierunku bazy w Zemun. Tam załoga dowiedziała się, że wojna jeszcze nie wybuchła, a oni nieco się pospieszyli z świętowaniem wygranej potyczki.

Dowódca i załoga nie ponieśli żadnych konsekwencji. Tuż po oficjalnym wypowiedzeniu wojny, "Bodrog", stał się pierwszym okrętem, który otworzył ogień w kierunku twierdzy belgradzkiej.

29 lipca o 02:20 monitory "Temes", "Bodrog" i "Szamos" zajęły pozycje ogniowe w pobliżu Belgradu. Chwilę później "Bodrog" otworzył ogień, którego skutkiem było zniszczenie fortyfikacji wokół belgradzkiego zamku.

Następnie brał udział w słynnym wypadzie na Sawę i osłaniał ewakuację po przegranej bitwie pod Kolubarą. Okręt pływał pod austro-węgierską banderą do końca Wielkiej Wojny.

Po przegranej wojnie służył jako "Sava" w Marynarce Wojennej Królestwa Jugosławii. W czasie II Wojny Światowej pływał pod banderą chorwacką, a po jej zakończeniu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii do 1962 roku. Dziś okręt, który rozpoczął Pierwszą Wojnę Światową rdzewieje przy molo w Ada Huja w Belgradzie. Władze Serbii zbierają fundusze, aby zamienić go w okręt-muzeum.

Tutaj możesz się dowiedzieć więcej o flotyllach rzecznych.

Źródła:

Trevor Dupuy; "The Military History of World War I"; Nowy Jork 1967

David Jordan; "The Balkans, Italy & Africa 1914-1918: From Sarajevo to the Piave and Lake Tanganyika"; Londyn 2008

Andrej Mitrović; "Serbia's Great War, 1914-1918"; Indiana 2007

Illustrierte Geschichte des Weltkriegs 1914/15