Warszawa - zmartwychwstałe miasto. BBC o odbudowie stolicy

Dan Cruickshank jest brytyjskim historykiem sztuki i architektury, autorem licznych książek poświęconych architekturze oraz gospodarzem programów BBC, dla której od lat przygotowuje cykle dokumentalne na temat zabytków i światowych cudów architektury. Jego najnowszym dziełem jest film dokumentalny "Warszawa - zmartwychwstałe miasto", opowiadający o wskrzeszeniu Warszawy z wojennych ruin dzięki imponującej walce Polaków o swoją tożsamość, będący jednocześnie niezwykle osobistą i wzruszającą podróżą autora po Warszawie jego dzieciństwa, jak i po współczesnej europejskiej stolicy.

Warszawa stanowi niezwykłą historię sama w sobie. Budowana przez wieki i przez wiele pokoleń, przetrwała liczne zawiłości historii. Praktycznie zrównana z ziemią podczas II wojny światowej, zwłaszcza po Powstaniu Warszawskim, a jednak odbudowana. To miasto zmartwychwstałe, które jest przykładem determinacji mieszkańców i całego narodu w zachowaniu swojej tożsamości kulturowej i historycznej.

- Dla mnie, Warszawa jest miastem niezwykłym. Mieszkałem tu w dzieciństwie przez prawie trzy lata i byłem naocznym świadkiem jej powrotu do życia. Ta właśnie historia, wskrzeszenie miasta, unikalna jakość rekonstrukcji Starego Miasta oraz heroiczna postawa i postanowienie warszawiaków, że to Polacy, a nie agresor, będą mieli ostatnie słowo, było inspiracją do zrobienia filmowego dokumentu. Przykład Warszawy jest moim zdaniem bardzo aktualny, ponieważ żyjemy w czasach, w których historia, piękno, pamięć, muzea, architektura i tożsamość są zagrożone przez różnego rodzaju wrogie ataki." - powiedział Dan Cruickshank.

Podczas II wojny światowej Warszawa została wirtualnie usunięta z mapy, a po Powstaniu Warszawskim w 1944 roku - praktycznie zrównana z ziemią.

- Trwająca pięć lat okupacja doprowadziła do zburzenia niemal połowy zabudowy Warszawy. Po upadku Powstania, Niemcy wyburzyli kolejne 30 procent przedwojennej substancji miejskiej. Ogrom zniszczeń najlepiej widać w wyprodukowanym przez Muzeum Powstania Warszawskiego filmie pod wymownym tytułem "Miasto Ruin" - animacji 3D przedstawiającej przelot samolotu Liberator nad zniszczoną Warszawą wiosną 1945 roku." - powiedział Jan Ołdakowski, Dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego.

Jednak, już w styczniu 1945 roku, miasto zaczęło ożywać - ludzie wracali i rozpoczynali nowe życie na gruzach. Wkrótce zapadła decyzja o utrzymaniu stołeczności Warszawy, następnie o odbudowie miasta i rekonstrukcji kulturalnego "klejnotu" Warszawy - Starego Miasta. Rynek, Barbakan, kościoły oraz kamienice a także zabudowania wzdłuż Nowego Światu zostały zrekonstruowane w sposób twórczy i z unikalną wręcz precyzją.

W tym właśnie okresie, w latach 50-tych XX wieku, Dan Cruickshank, jako chłopiec mieszkał z rodzicami w kamienicy przy ul. Świętojańskiej na warszawskiej Starówce. Zdewastowane w trakcie wojny miasto i niestrudzeni w odbudowie Warszawy mieszkańcy, pozostawili w pamięci chłopca niezatarty ślad. Wrócił do Warszawy po 60-ciu latach, by opowiedzieć światu niezwykłą historię odbudowy i rekonstrukcji miasta, które zostało skazane na zagładę przez hitlerowskie Niemcy i miało przestać istnieć.

- Przyjechałem z rodzicami do Warszawy po zakończeniu pierwszego etapu rekonstrukcji Starego Miasta. Miałem wówczas 8 lat i byłem zafascynowany tym, co się wokół działo. Czułem smutek i cierpienie unoszące się nad miastem. Doświadczałem odradzania się tego miejsca i czułem też energię bijącą od ludzi, którzy po prostu wypełniali swoją misję. Wydaje mi się, że również rozumiałem gniew ludzi - miasto zrujnowane podczas walk o wyzwolenie spod władzy jednego okupanta, po tak wielu cierpieniach, znalazło się pod kolejną okupacją reżimu, który ogłosił kryminalistami bohaterów AK, ludzi walczących i poświęcających życie za wolność - wspomina Dan Cruickshank.

-To były wielkie emocje. Nadal je pamiętam, nawet coraz silniej. Mieszkałem w mieście bohaterów. I to właśnie wtedy zakochałem się w architekturze Starówki, patrzyłem i rysowałem.

W dokumencie "Warszawa - zmartwychwstałe miasto" Dan Cruickshank wyrusza śladem wspomnień i odwiedza dawne mieszkanie, pokazuje swoje chłopięce rysunki kamienic widzianych przez okno.  Z uznaniem oprowadza po pieczołowicie zrekonstruowanej Starówce, Zamku Królewskim i Królewskich Łazienkach, zwracając uwagę na najdrobniejsze odtworzone detale architektoniczne. Na podstawie archiwalnych dokumentów objaśnia historię i sposób odbudowy staromiejskiego kompleksu, pokazując zmiany, jakie zaszły w warszawskiej zabudowie i architekturze.

- Są miasta, które zostały zniszczone w porównywalnym stopniu i następnie odbudowane, ale, według mojej wiedzy, Warszawa jest przykładem największej w skali, najbardziej ambitnej i skutecznej rekonstrukcji zabytkowego centrum miasta. Podczas spaceru czułem, że jest to Stare Miasto, a nie rekonstrukcja. Warszawa jest też fascynującym przykładem konieczności pogodzenia autentycznego odtworzenia utraconych budynków i królewskiego miasta z wymaganiami nowoczesnego miejskiego życia w socjalistycznym społeczeństwie - powiedział Dan Cruickshank.