Radziecki ENIAC. 60-lecie komputera MESM
Dokładnie 25 grudnia swoje 60-lecie obchodził MESM - pierwszy radziecki komputer. Co warto o nim wiedzieć?
O ile komputery takie jak Mark I czy ENIAC są powszechnie znane, znacznie mniej rozpowszechniona jest wiedza o sprzęcie, który w pionierskim okresie rozwoju komputerów powstawał za żelazną kurtyną - w Związku Radzieckim.
Od 1948 roku Siergiej Aleksiejewicz Lebiediew kierował w Kijowie pracami zespołu, którego celem było opracowanie pierwszego radzieckiego komputera, nazywanego MESM. Sprzęt, którego nazwę można przetłumaczyć jako mała elektroniczna maszyna licząca - zgodnie z duchem epoki - mógł być uznana za mały jedynie w porównaniu do lotniskowca albo fabryki.
Efektem prac zespołu były - w listopadzie 1950 roku - pierwsze próby urządzenia. Oficjalne uruchomienie nastąpiło 25 grudnia 1951 roku, ale MESM był rozbudowywany jeszcze przez kilka miesięcy. Liczący 6 tys. lamp próżniowych sprzęt potrzebował do pracy 25 kW mocy i mógł wykonywać 3000 obliczeń na minutę. Dla porównania - opracowany kilka lat wcześniej w Stanach Zjednoczonych ENIAC wykonywał w tym czasie około 5 tys. obliczeń.
MESM został wykorzystany do obliczeń, związanych z radzieckim programem kosmicznym i doczekał się następcy o nazwie BESM, czyli duża elektroniczna maszyna licząca, którego kolejne wersje produkowano aż do lat 80.
Choć MESM jest uznawany za pierwszy programowalny komputer opracowany w ZSRR, prawdopodobnie miał poprzednika - budowany w latach 1948 - 1951 komputer M1 o nieznanych parametrach i zastosowaniu, który wykorzystywano już od wczesnego etapu budowy - prawdopodobnie od 1948 roku. M1 z niewyjaśnionych przyczyn został wyłączony i rozmontowany prawdopodobnie w 1956 roku.
Łukasz Michalik
