Legenda Kałasznikowa. Najlepsza broń w historii?

Pomysł skonstruowania broni automatycznej, która łączyłaby w sobie cechy karabinu powtarzalnego i maszynowego, a jednocześnie miała większą donośność i lepszą celność niż pistolety maszynowe, pojawił się przed II wojną światową. Kluczem było opracowanie odpowiedniego naboju - o mniejszej sile odrzutu niż naboje karabinowe, ale większej donośności niż te do pistoletów maszynowych.

W 1938 roku w Niemczech opracowano nabój kalibru 7,92x33 mm Kurz. Był krótszy od standardowego naboju karabinowego kalibru 7,92x57 mm, ale dłuższy od pistoletowego typu Parabellum 9x19 mm, więc nazwano go nabojem pośrednim (Mittelpatrone). Dzięki niemu Niemcy mogli skonstruować pierwszy w historii karabinek automatyczny StG 44 (StG to skrót od Sturmgewehr, czyli karabin szturmowy). Nazwa miała odzwierciedlać sposób działania uzbrojonych w nową broń oddziałów - szturmujących pozycje przeciwnika.

Rosjanie wiedzieli o postępach prac konstruktorów niemieckich, a ich oddziały na własnej skórze odczuły skuteczność i siłę ognia nowej broni. Testy zdobycznych StG 44 oraz amerykańskich karabinów M1 Garand wykazały ich wyższość nad bronią produkowaną w ZSRR. W 1943 roku rozpoczęli prace nad własnym nabojem pośrednim kalibru 7,62x41 mm i rozpisali pierwszy konkurs na opracowanie karabinka automatycznego, który miał zastąpić pistolety maszynowe PPSz i PPS. Swoje propozycje przedstawili wówczas najlepsi sowieccy konstruktorzy, tacy jak: Fiodor Tokariew, Wasilij Diegtiariow, Siergiej Korowin, Igor Stieczkin, German Korobow oraz Aleksjej Sudajew.

Prototypowy karabinek Sudajewa - AS-44 - okazał się najbardziej udaną konstrukcją i jako jedyny przeszedł wszystkie próby. Trzeba było go jednak dopracować i zmniejszyć wagę. Konstruktorowi przydzielono wówczas do pomocy młodego asystenta Michaiła Kałasznikowa, którego projekty już wcześniej zwróciły uwagę władz Naukowo-Badawczego Poligonu Broni Strzeleckiej.

Kolejny konkurs ogłoszono w maju 1945 roku i znów najlepszy okazał się karabinek Sudajewa, ale ponownie nie wyłoniono zwycięzcy i rok później ogłoszono kolejny. W sierpniu 1946 roku zmarł jednak chory na białaczkę Sudajew i prace nad karabinkiem AS-44 zostały zatrzymane.

Kałasznikow postanowił wówczas przedstawić w konkursie swój projekt. Otrzymał wyróżnienie oraz możliwość kontynuowania pracy w biurze konstrukcyjnym fabryki broni w Kowrowie. Opracowany przez niego karabinek, oznaczony jako AK-46, znalazł się wśród pięciu najlepszych prototypów, które skierowano do prób poligonowych. Żaden nie spełnił jednak wymagań i wszystkim konstruktorom zalecono wprowadzenie poprawek. Zaprojektowany przez Kałasznikowa karabinek miał zamek ryglowany obrotowo, co uznano za najlepsze rozwiązanie i dlatego nie odpadł z konkursu. Kolejny jego prototyp, w wersji zarówno z kolbą stałą, jak i składaną, oznaczono jako AK-47 (automat Kałasznikowa 47).

W tym czasie opracowano również zmodyfikowany nabój pośredni kalibru 7,62x39 mm. Zastąpił on wykazujący wiele wad nabój kalibru 7,62x41 mm. Konstruktorom karabinków nakazano zatem przystosowanie broni do nowej amunicji. Dla większości z nich była to dobra okazja, aby wprowadzić drobne poprawki do projektów.

Kałasznikow jednakże całkowicie przebudował swój karabinek. W unikatowy sposób skompilował w nim najlepsze rozwiązania zapożyczone z innych konstrukcji - niemieckiego StG 44, prototypu AS-44 Sudajewa, prototypu AB-46 Bułkina, karabinu Remington model 8 czy karabinu M1 Garand. W testach, które zakończyły się na początku stycznia 1948 roku, bezapelacyjnie najlepszy okazał się AK-47. Ostatecznie na początku 1949 roku karabinek przyjęto do uzbrojenia armii sowieckiej pod nazwami AK (z kolbą stałą) oraz AKS (z kolbą składaną).

Karabinek AK wymagał jeszcze dopracowania i wielu poprawek. Duże problemy technologiczne napotkano przy produkcji tłoczonej komory zamkowej, którą ostatecznie zastąpiono komorą frezowaną. Zmieniono też sposób montażu kolby stałej. Dopiero w 1953 roku uzyskano ostateczny model, który można było skierować do produkcji masowej.

Piętą achillesową karabinka pozostała jednak celność, którą bezskutecznie próbowano poprawić. W końcu uznano, że lepsze jest wrogiem dobrego, a celność ognia na dystansie powyżej 300 m nie ma tak dużego znaczenia. AK miał być bronią szturmową, wykorzystywaną przez poruszające się skokami małe oddziały piechoty, prowadzące ostrzał krótkimi seriami. Karabinek znalazł się w uzbrojeniu głównie z myślą o europejskim teatrze działań z gęstą zabudową, gdzie miały przeważać starcia na krótkich i średnich dystansach.

AK był za to stosunkowo lekki (4,8 kg z magazynkiem), trwały i niezawodny. Jego konstrukcja była prosta, więc był tani w produkcji. Mogły go używać nawet słabo przeszkolone oddziały. Legendarna jest jego odporność na zabrudzenia oraz wilgoć, dzięki czemu broń ta bardzo rzadko się zacina. Wynika to z dużych luzów między mechanizmem spustowym a ściankami komory zamkowej i ograniczenia powierzchni trących do minimum. Jest to spuścizna projektu Sudajewa. Kolejny czynnik to odprowadzanie gazów prochowych przez boczny otwór w lufie, tak żeby nie brudziły komory zamkowej - to z kolei "pamiątka" po niemieckim StG 44.

Na Zachodzie jeszcze przez wiele lat nie skonstruowano równie udanego karabinka. Pierwsze karabinki, takie jak amerykański M14 czy belgijski FN FAL, były zasilane standardowymi nabojami NATO kalibru 7,62x51 mm o dużej sile odrzutu. Bardzo trudno było z nich prowadzić skuteczny ogień ciągły. Przełomem okazał się dopiero amerykański M16, zasilany nabojem pośrednim kalibru 5,56x45 mm, który wprowadzono do uzbrojenia w 1962 roku. Był jednak dużo bardziej zawodny i podatny na zabrudzenia niż AK, a pociski małego kalibru - mniej efektywne.

Karabinek AK zaczęto produkować w milionach sztuk, a jego proliferacja rozpoczęła się wraz ze sprzedażą licencji. Był produkowany nie tylko w ZSRR, lecz także w trzydziestu innych krajach - w różnych wersjach i odmianach (w Polsce jako: kbk AK, kbk AKS oraz kbkg wz. 1960 i kbkg wz. 1960/72).

Paweł Henski