Wyjątkowa ludolfina. Tak Polacy świętują 14 marca Dzień Liczby Pi

Liczba π, czytana jako pi, jest stałą matematyczną, która od wieków pojawia się w wielu działach matematyki i fizyki. Zapisywana standardowo w przybliżeniu jako 3,14, w rzeczywistości jest liczbą niewymierną, a więc nie da się poznać jej dokładnej, pełnej wartości. 

Regularnie eksperci podejmują się jednak wyzwań w postaci jej obliczeń. W 2021 roku udało się podać rozwinięcie liczby pi do 62,8 biliona miejsc po przecinku, a w 2022 r. rekord ten został pobity do 100 bilionów. W Polsce bije się rekordy na rozwinięcie tzw. żywego łańcucha z wypisanymi kolejnymi cyframi liczby pi. Setki osób stoją wówczas obok siebie w odpowiedniej kolejności, trzymając kartki z rozpisanymi prawidłowo cyframi.

Od wielu lat co roku celebrowane jest święto tej fascynującej liczby, a wypada ono na 14 marca. W Stanach Zjednoczonych, gdzie po raz pierwszy obchodzono ten dzień (w 1988 r. w muzeum nauki Exploratorium w San Francisco), datę zapisuje się jako 3.14 - wygląda więc tak, jak standardowy zapis liczby pi z jej pierwszymi cyframi rozszerzenia dziesiętnego.

Określenie ludolfina dla liczby pi pochodzi od Ludolpha van Ceulena, który zyskał sławę, przedstawiając tę liczbę z dokładnością do 35 miejsc po przecinku. Liczba π nazywana jest także czasami stałą Archimedesa, a określenie to powstało w uznaniu dla zasług Archimedesa z Syrakuz, który jako pierwszy badał własności i znaczenie w matematyce tej liczby. Odrębną ciekawostką jest natomiast fakt, że 14 marca urodził się Albert Einstein oraz Wacław Sierpiński, czołowy polski matematyk. W Polsce w marcu od lat celebrowany jest ponadto Dzień Matematyki - to święto obecnie w wielu miejscach zlewa się jednak w jedno: z Dniem Liczby Pi.

Encyklopedyczny opis liczby pi: "stosunek obwodu koła do długości jego średnicy, który jest niezależny od wielkości koła, bo wszystkie koła są do siebie podobne" oraz fakt, że wymowa pi przypomina w języku angielskim wymowę pie (ciasto), a także odbicie lustrzane zapisu 3.14 (wygląda jak PIE) sprawiły, że w Dniu Liczby Pi piecze się okrągłe placki przyozdobione adekwatnie do tematyki święta.

Od lat również w Polsce święto to zyskuje na popularności, a w wielu miejscach takich jak muzea i uczelnie 14 marca organizowane są specjalne wydarzenia związane z celebracją liczby pi. Rozciągają się one często na kilka dni. Na przykład w 2024 już 13 marca Uniwersytet Gdański zorganizował  na Wydziale Matematyki, Fizyki i Informatyki m.in. wykłady popularnonaukowe, warsztaty, matematyczny escape room i pokazy dla uczniów szkół podstawowych i średnich. 

W 2024 r. Katowice są Europejskim Miastem Nauki i z tego względu różne atrakcje związane z matematycznym świętem włączono w program Tygodnia Liczb w Mieście Nauki - urozmaicenia na 14 i 15 marca przygotowali pracownicy i studenci Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

Na Politechnice Białostockiej prowadzone są 14 marca wydarzenia dla szkół podstawowych, średnich i dla studentów. Zaplanowano wykłady, warsztaty, konkursy i spotkania w kawiarni naukowej, oraz Piknik Matematyczny.

Także Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego włącza się w obchody - 14 marca prowadzony jest cykl krótkich wykładów związanych z liczbą pi.

Natomiast najstarsza szkoła w Polsce - Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, wpadło na pomysł zorganizowania matematycznego eksperymentu.

14 marca najstarsza polska szkoła (istnieje od 1180 r.) i płocka Fundacja Vivat Polonia oraz Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego, chcą m.in. pobić rekord w liczbie uczestników eksperymentu Buffona.

- Choć eksperyment kojarzy się zwykle z czymś bardzo skomplikowanym, ten polega na wykonaniu serii rzutów igłą na specjalnie przygotowaną planszę - powiedział PAP prezes Fundacji Vivat Polonia, pomysłodawca projektu Cezary Supeł i wyjaśnił, że liczba powtórzeń rzutu ma wpływ na dokładność szacowania wartości liczby pi - im więcej powtórzeń rzutów igłą, tym większe przybliżenie wartości pi. - Zwykle używane jest to najpowszechniejsze 3,14, stąd też nieprzypadkowa jest data eksperymentu przypadająca na Dzień Liczby Pi, czyli 14 marca, zapisywana w komputerowy sposób właśnie jako 03.14 - podkreślił Supeł w rozmowie z PAP.

Do zabawy może dołączyć każdy i to nawet bez wychodzenia z domu.

- W doświadczeniu mogą wziąć udział również szkoły z całej Polski, a nawet wszyscy chętni w swoich domach, postępując zgodnie z przygotowaną procedurą postępowania, która szczegółowo opisuje poszczególne kroki - zachęcają twórcy projektu.

Igłę w eksperymencie można zastąpić wykałaczką lub patyczkiem kosmetycznym, ale najważniejsze jest, aby zanotować dane w odpowiednim dokumencie. Planszę do rzutów i kartę wyników można pobrać ze strony internetowej szkoły.

- Wystarczy je wydrukować i dobrze się bawić, nie zapominając przesłać swoich wyników organizatorom - zachęcają "Małachowianka", Fundacja Vivat Polonia i Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego.

Jako zwieńczenie ciekawego eksperymentu matematycznego z okazji Dnia Liczby Pi warto natomiast mieć przygotowane okrągłe ciasto i uraczyć się kawałkiem dla uczczenia wyjątkowej ludolfiny.