Antyczne wynalazki "made in China", które przetrwały do naszych czasów

Wiele osób może być zaskoczonych, że nowoczesne rolnictwo, żegluga, obserwatoria astronomiczne, dziesiętny system liczbowy, papierowe pieniądze, parasole, taczki, rakiety wieloczłonowe, brandy, whisky, gra w szachy i wiele więcej, pochodzą z Chin.

O chińskich wynalazkach można by mówić godzinami, miesiącami, a nawet latami. Joseph Needham, brytyjski biochemik i historyk nauki, zafascynowany chińską nauką i technologią zapoczątkował w 1954 roku gigantyczne dzieło Science and Civilization in China (nauka i cywilizacja w Chinach), w którym opisano wiele tych wynalazków. Dotychczas ukazało się siedem tomów tej encyklopedii w dwudziestu siedmiu księgach.

Od badań Brytyjczyka powstało nawet tak zwane pytanie Needhama: dlaczego nowoczesna nauka nie rozwinęła się w Chinach i dlaczego Chiny były technologicznie lepsze od Zachodu przed XVI wiekiem? Choć w niniejszym tekście nie będę podejmował się nawet próby odpowiedzi na to pytanie, to z chęcią przedstawię zaledwie kilka wybranych (mniej lub bardziej znanych) przykładów chińskich wynalazków, których używamy do dziś, a które opisano we wspomnianej publikacji.

Wykrywanie trzęsień ziemi ma ogromne znaczenie zarówno dla zrozumienia mechaniki tego zjawiska, jak i bezpieczeństwa ludzi. Współczesne sejsmografy notują nie tylko siłę wstrząsów, ale także prędkość i kierunek rozchodzenia się fal. Pierwsze tego typu urządzenie skonstruował Zhang Heng w 132 roku. Jego wygląd i sposób działania jest fascynujący.

Był to 2,5-metrowy dzban z ośmioma smokami dookoła, które w pyskach trzymały metalowe kule. Smoki zwrócone były głową w dół, a pod każdym z nich siedziała ropucha z otwartymi ustami. Wewnątrz dzbana znajdowało się wahadło, które podczas wstrząsów było wprawiane w ruch. Patrząc, jak kulki wpadają z pysków smoków do żab, dało się odczytać kierunek rozchodzenia się fal i odpowiednio zareagować. Genialne, prawda? Rozwój nowoczesnych sejsmografów rozpoczął się dopiero w 1848 roku.

Przykład posługiwania się systemem dziesiętnym pochodzi z XIII wieku, w którym liczbę "547" zapisano w postaci "pięć setek cztery dziesiątki siedem dni". Czy nie było to jedynie utrudnieniem? Wbrew pozorom nie. Wyobraź sobie wśród ogromnej liczby chińskich znaków zapamiętać jeszcze dodatkowo nowe znaki dla każdej liczby.

Może rozboleć głowa. Dlatego swoje znaki mają cyfry 0-9, oraz liczba 10 (zapisywanej jako 十) i jej wielokrotności. Pozostałe liczby powstają poprzez ich łączenie. Zero najczęściej zapisuje się jako 零 (na poniższej grafice współczesny zapis zera).

Przykładowo, gdy dojdziemy do 10 (dziesięć), logiczne dla nas będzie liczenie dalej - 11, 12, 13 itd. Chińczykom łatwiej było zapisać "dziesięć jeden", "dziesięć dwa" itp. Liczbę 20 zapisywano jako "dwie dziesiątki"; 51, jako "pięć dziesiątek jeden".

Wbrew pozorom to nie żart, tyle że początkowo była to zwykła prosta zabawka znana jako "bambusowa ważka" z IV w. n.e. To oś z nawiniętym sznurkiem, na końcu której były dwa nachylone płaskie elementy. Jedna osoba pociągała za sznurek, a obracające się śmigło unosiło się w górę.

Choć wiele chińskich wynalazków jest niezwykle istotnych, cztery z nich miały największy wpływ na światową cywilizację. To papier, druk, proch strzelniczy i kompas.

Przed wynalezieniem papieru cywilizacje starożytnego świata zapisywały tekst na różnych materiałach. Egipcjanie na papirusie, ludy Mezopotamii na glinianych tabliczkach, Indianie na liściach drzew, a Europejczycy wykorzystywali w tym celu pergamin, a dokładnie spreparowaną w specjalny sposób skórę cielęcą, owczą lub kozią.

Papier został wynaleziony około 2 tysiące lat temu (ok. 105 r. n.e.) przez chińskiego urzędnika o imieniu Cai Lun, choć badania archeologiczne pokazują, że mógł być on znany nieco wcześniej, około 8 r. n.e. Był to papier czerpany uzyskany z włókien pochodzących z kory, szmat, łodyg pszenicy i innych materiałów. Był stosunkowo tani, lekki, cienki, trwały i bardziej odpowiedni do pisania pędzlem.

Z Chin papier dotarł do Indii, Korei i Japonii. Następnie trafił do świata arabskiego, później do Europy, a stąd do Ameryki.

Za pierwszą drukowaną księgę uznaje się buddyjską sutrę wydrukowaną za czasów dynastii Tang (618 - 907 r.). Zanim Johann Gutenberg wynalazł ruchomą czcionkę wykonaną z metalu, Chińczycy wykonywali pierwsze kopie ksiąg, wykorzystując metodę drzeworytu. Na drewnianej desce wyryte znaki smarowano atramentem i odbijano. Ale wyobraź sobie, jaka musiała być złość, gdy ktoś na samym końcu wycinania popełnił błąd. Pomógł tu wynalazek człowieka o imieniu Bi Sheng. Wyrzeźbił pojedyncze znaki na identycznych kawałkach delikatnej gliny, którą utwardził w powolnym procesie wypalania, w wyniku czego powstały ruchome czcionki. Po zakończeniu drukowania fragmenty czcionek odkładano do wykorzystania w przyszłości. Technologia ta następnie rozprzestrzeniła się na Koreę, Japonię, Wietnam i Europę.

Chińscy alchemicy odkryli, że połączenie pewnych substancji może mieć iście wybuchowy skutek. Około 1000 r. n.e. próbowali znaleźć eliksir nieśmiertelności. Zmieszali siarkę, węgiel drzewny i saletrę. Znaleźli coś, co zamiast zapewnić nieśmiertelność, zostało później wykorzystane do masowego odbierania życia. Początkowo jednak proch używany był do robienia fajerwerków. Gdy metoda wytwarzania rozprzestrzeniła się na zachód, znaleziono niestety to jego gorsze zastosowanie. Proch zrewolucjonizował sposób prowadzenia wojen.

Zanim zaczęliśmy korzystać z rozwiązań cyfrowych, jednymi z podstawowych narzędzi do nawigacji była mapa i kompas. A jeszcze wcześniej patrzono na położenie Słońca, Księżyca i gwiazd. Historia kompasu zaczęła się nieco przypadkowo. Podczas wydobywania rud metali i topienia miedzi i żelaza, ludzie natknęli się na naturalny magnetyt. Przyciągał żelazo i wskazywał północ. Według dra Needhama zapis o kompasie pojawił się Chinach około 1086 roku autorstwa Shen Kuo z dynastii Song, czyli około 100 lat wcześniej niż pierwszy zapis w Europie autorstwa Alexandra Neekama w 1190 r. Dzięki licznym udoskonaleniom kompas zyskał swój okrągły kształt.

Rozprzestrzenienie się kompasu otworzyło oceany na podróżowanie i doprowadziło do odkrycia Nowego Świata.