Sede vacante w Watykanie. Tak wygląda okres "pustego tronu"

Od momentu śmierci papieża Franciszka, który objął władzę nad Kościołem katolickim 13 marca 2013 roku, w Stolicy Apostolskiej obowiązuje tzw. sede vacante. To okres "pustego tronu", w którym stolica biskupia pozostaje nieobsadzona. W tym czasie zarządzanie Kościołem katolickim podlega szczególnym protokołom przejściowym, aby zapewnić ciągłość w oczekiwaniu na nowego papieża.

Warto jednak wiedzieć, że chodzi tu nie tylko o kwestie formalno-administracyjne, bo sede vacante regulują zarówno konstytucja apostolska Universi Dominici Gregis (a mówiąc precyzyjniej "Konstytucja Apostolska Universi Dominici gregis o wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze biskupa rzymskiego") i kodeks prawa kanonicznego, ale i liczne normy i zwyczaje watykańskie. Tym samym uruchamia ono cały ciąg wydarzeń mających uczcić pamięć zmarłego papieża i przygotować Kościół do wyboru nowego.

Zgodnie z tradycją i konstytucją Universi Dominici Gregis urzędnikiem odpowiedzialnym za potwierdzenie śmierci papieża i uruchomienie oficjalnych procedur jest kamerling (obecnie funkcję tę sprawuje Kevin Farrell). "W obecności mistrza papieskich ceremonii liturgicznych, prałatów duchownych Kamery Apostolskiej [urząd powołany w XI wieku, do którego zadań należy administracja dobrami i prawami doczesnymi Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza w okresie sede vacante - red.] oraz sekretarza i kanclerza tejże zapieczętowuje on apartament papieski (w przypadku papieża Franciszka także jego mieszkanie w pensjonacie Domus Sanctae Marta, w którym zdecydował się zamieszkać po swoim wyborze, wraz z prywatnym gabinetem papieża) i niszczy Pierścień Rybaka.

To jeden z atrybutów papiestwa, który służy również jako papieska pieczęć, więc jego zniszczenie to jednocześnie symboliczny gest zakończenia pontyfikatu i ochrona przed nieuprawnionym użyciem i fałszerstwami. W tym momencie władzę w Stolicy Apostolskiej i w całym Kościele katolickim przejmuje Kolegium kardynalskie, a za administrowanie Watykanem odpowiada kardynał kamerling, pełniący w ten sposób funkcję tymczasowej głowy Państwa Watykańskiego.

Warto jednak wyjaśnić, że Kolegium kardynałów (czyli po prostu wszyscy kardynałowie Kościoła katolickiego) nie ma żadnej władzy ustawodawczej czy wykonawczej, ma prawo wyboru nowego papieża, możliwość interpretacji prawa w zakresie wyboru nowego papieża oraz prawo kolegialnego podejmowania decyzji w "niecierpiących zwłoki sprawach ważnych dla Kościoła".

W czasie sede vacante ustaje też władza rządzenia wszystkich urzędów kierowniczych Kurii Rzymskiej, z wyjątkiem kamerlinga i penitencjarza większego, który zajmuje się sprawami wewnętrznego forum, np. rozgrzeszeniami i dyspensami.

Wybrane urzędy zachowują lub otrzymują jednak szczególne kompetencje, jak np. kongregacja partykularna, czyli trzech losowanych co trzy dni kardynałów (po jednym z każdego stopnia), która pod przewodnictwem kamerlinga podejmuje decyzje w sprawach organizacyjnych związanych z pogrzebem papieża, przygotowaniami do konklawe i zarządzaniem codziennym funkcjonowaniem Watykanu. W tym czasie Stolica Apostolska używa flagi papieskiej bez tiary i kluczy i posługuje się herbem kardynała kamerlinga, w którym znajdują się dwa skrzyżowane klucze (symbolizują władzę nadaną Piotrowi przez Jezusa Chrystusa) i umbraculum (uroczysty baldachim).

Jeśli zmarły papież pozostawił testament i ustanowił jego wykonawcę, to wykonawca testamentu ma za zadanie wykonać ostatnie życzenia papieża, z których relację zda wyłącznie nowemu papieżowi. Część zapisów testamentu papieża Franciszka ujrzała jednak światło dzienne, bo dotyczą one pogrzebu, który zgodnie z jego życzeniem odbędzie się według uproszczonych obrzędów.

Papież poprosił o pochówek w drewnianej trumnie wyłożonej cynkiem i złożenie jego ciała nie w krypcie pod Bazyliką św. Piotra, ale wrzymskiej bazylice Matki Bożej Większej. To właśnie tam udał się też dzień po wyborze na papieża, bo to miejsce szczególne dla zakonu jezuitów, gdzie pierwszą mszę św. odprawił św. Ignacy Loyola.

Sede vacante dobiega końca po wyborze nowego papieża podczas konklawe, organizowanego zazwyczaj dwa do trzech tygodni po pogrzebie papieża. Co jednak ciekawe, nie zawsze tak było, bo koncepcja "pustego tronu" sięga wczesnych wieków istnienia Kościoła, czyli czasów, kiedy nie był jeszcze tak ustrukturyzowany, więc w średniowieczu czy okresach późniejszych sede vacante trwało czasem kilka lat!

Najdłuższe miało miejsce w latach 304-308, kiedy po męczeńskiej śmierci papieża Marcelina wybór nowego papieża opóźniły prześladowania Dioklecjana i wewnętrzne podziały. Powtórka z tej historii nam jednak nie grozi, bo po śmierci Jana Pawła II sede vacante trwało 17 dni, a po rezygnacji Benedykta XVI zaledwie 13 dni i tym razem zapewne będzie podobnie.