To pierwsze badania archeologiczne w kosmosie. Co odkryto?

Badania archeologiczne w kosmosie? Brzmi jak temat wyciągnięty wprost z powieści science fiction. Jednakże stał się on prawdą za sprawą astronautów znajdujących się na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Wydawać by się mogło, że te dwa zupełnie różne światy nie mają ze sobą nic wspólnego. Nic bardziej mylnego.

Nigdy do tej pory w kosmosie nie przeprowadzano badań archeologicznych. Polem analiz była Międzynarodowa Stacja Kosmiczna i jej mieszkańcy. Od momentu wystrzelenia na orbitę w 1998 roku na Stacji mieszkało ponad 270 osób z aż 23 krajów. Wyjątkowe środowisko, mikrograwitacja i izolacja wpływają na codzienne życie.

Jak wskazują naukowcy mikrograwitacja to zupełnie nowa kwestia dla ludzi. Wprowadza ona nowe sposoby doświadczania środowiska, m.in. w poruszanie się i praca w 360 stopniach. Jednocześnie pozwala na prowadzenie nowych eksperymentów, które na Ziemi byłyby niemożliwe do wykonania.

Mikrograwitacja sprawia także, że wszystko unosi się powietrzu, przez co codzienne czynności muszą być starannie zaplanowane logistycznie. W niektórych elementach konieczne jest posłużenie technologicznymi innowacjami. By zrozumieć funkcjonowanie "mikrospołeczeństwa w miniświecie" specjaliści uruchomili Projekt Archeologiczny Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.

W ramach wspomnianego projektu wykorzystano metody archeologiczne do przeanalizowania, w jaki sposób astronauci korzystają z poszczególnych obszarów stacji kosmicznej, traktując ich rzeczy jako artefakty (dowody archeologiczne).

Jak piszą naukowcy w swoim artykule naukowym: "Choć możliwe jest przeprowadzanie wywiadów z członkami załogi na temat ich doświadczeń, wartość podejścia skupionego na kulturze materialnej polega na tym, że pozwala ono na identyfikację długoterminowych wzorców zachowań i powiązań, których rozmówcy nie są w stanie lub nawet nie chcą wyrazić słowami".

Kolejnym celem badaczy była chęć opracowania nowych technik archeologicznych, które pozwoliłyby na badanie stanowisk zlokalizowanych w niebezpiecznych, odległych i ekstremalnych środowiskach.

Projekt rozpoczął się w 2022 roku. Na ISS przeprowadzono wówczas adaptację tradycyjnej metody archeologicznej "wykopu testowego" (która jest popularna w USA). Na Ziemi polega ona na tworzeniu wykopów o małych rozmiarach w równych odstępnych, aby ocenić, czy gleba zawiera jakieś pozostałości kulturowe. Metoda ta pomaga badaczom na określeniu obszarów, na które trzeba zwrócić uwagę w dalszych pracach.

Wykopy na ISS nie są możliwe, zatem badacze poprosili astronautów, by wskazali sześć miejsc na Stacji, które są dla nich istotne i wykonywali codziennie zdjęcia każdego z nich przez kolejnych 60 dni.

"Ponieważ osobiste odwiedzenie naszego stanowiska archeologicznego jest zbyt kosztowne i trudne, musimy kreatywnie przeprojektować tradycyjne metody archeologiczne, aby odpowiedzieć na kluczowe pytania" - wyjaśnia zespół. Teraz specjaliści ujawnili wyniki analiz dla dwóch z sześciu stanowisk - był to obszar przeznaczony do konserwacji sprzętu, zaś drugi to obszar ze sprzętem do ćwiczeń i łazienka.

Wykorzystując specjalną "platformę obrazową typu open source" odkryto 5438 przypadków, w których "artefakty" były wykorzystywane do różnych celów, m.in. było to wykorzystanie narzędzi do pisania, karteczek samoprzylepnych i gogli rzeczywistości rozszerzonej.

Wykazano, że istniały rozbieżności między zamierzonym a faktycznym wykorzystaniem poszczególnych obszarów na ISS. Porównanie tych zdjęć z raportami z aktywności astronautów ujawniło, że obszar ze sprzętem do ćwiczeń i łazienką w rzeczywistości służył do przechowywania toreb, czy przyborów toaletowych (nie było szafek na te elementy). Czasem służył jako miejsce do używania komputera. Strefa ta nie została oficjalnie wyznaczona do tego typu działalności. Udokumentowano tutaj trzy główne fazy aktywności astronautów.

Zauważono, że obszar konserwacji sprzętu również w większości przypadków był wykorzystywany do przechowywania rzeczy, przy czym bardzo rzadko prowadzono tam czynności konserwatorskie. Co ciekawe wyszczególniono tutaj aż osiem okresów użytkowania.

Badacze w swoim artykule piszą: "Pewne ogólne cechy ujawniają archeologiczne analizy kultury materialnej stacji kosmicznej. Po pierwsze, nawet w małym, zamkniętym obiekcie, zamieszkałym przez zaledwie kilka osób w stosunkowo krótkim okresie próby, możemy zaobserwować rozbieżne wzorce dla różnych lokalizacji i faz aktywności".

Dodają: "Po drugie, chociaż różne funkcje są oczywiste dla tych dwóch kwadratów, nie są to funkcje, których oczekiwaliśmy przed tymi badaniami. W rezultacie nasza praca spełnia obietnicę archeologicznego podejścia do zrozumienia życia na stacji kosmicznej, ujawniając nowe, wcześniej nierozpoznane zjawiska związane z życiem i pracą na ISS. Obecnie prowadzone są systematyczne dane archeologiczne dotyczące siedliska kosmicznego".

Wyniki wstępnych analiz mogą posłużyć projektantom przyszłych misji kosmicznych w tworzeniu obszarów stacji, by te w jak najlepszy sposób odpowiadały wymaganiom astronautów i wymaganiom samej misji.

Jak dodają autorzy w specjalnym oświadczeniu: "Eksperyment jest pierwszym archeologicznym przedsięwzięciem, jakie kiedykolwiek miało miejsce poza planetą Ziemia. Stosując tradycyjną metodę pobierania próbek z danego miejsca w zupełnie nowym kontekście archeologicznym, pokazujemy, jak załoga ISS wykorzystuje różne obszary stacji kosmicznej w sposób odbiegający od projektów i planów misji. Architekci i planiści przyszłych stacji kosmicznych mogą wyciągnąć cenne wnioski z tej pracy".

Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym PLOS ONE.

***

Co myślisz o pracy redakcji Geekweeka? Oceń nas! Twoje zdanie ma dla nas znaczenie. 

***

Bądź na bieżąco i zostań jednym z 90 tys. obserwujących nasz fanpage - polub Geekweek na Facebooku i komentuj tam nasze artykuły!