Jennifer Dounda - matka nowoczesnej inżynierii genetycznej
Mimo iż wiele osób chociaż raz w życiu słyszało o CRISPR, zapewne znacznie mniej kojarzy Jennifer Doundę, pionierkę badań tej techniki, która w 2020 r. została uhonorowana Nagrodą Nobla. Jak "zwykła" dziewczyna z Hawajów stała się jednym z najwybitniejszych umysłów naszych czasów i prawdziwą supergwiazdą genetyki?
Jennifer dorastała w miejscowości Hilo, na wschodnim wybrzeżu wyspy Hawai'i i jako dziecko uwielbiała przechadzać się po lasach deszczowych wokół osiedla, na którym mieszkała. W dziewiczym krajobrazie jej wzrok przykuwały nietypowe mchy i grzyby. Fascynowało ją także zachowanie roślin, a zwłaszcza to, jak składały się one w odpowiedzi na dotyk człowieka.
Patrzyłam i zastanawiałam się: jak to właściwie działa? Jest jakaś chemiczna zmiana, która reaguje na dotyk i pozwala liściom się złożyć? Ale co to może być?
Podczas rozwoju kariery jako biolog molekularny, Jennifer nie straciła tej ciekawości świata. Na swojej drodze spotkała wielu mentorów, którzy pokierowali ją w miejsce, w którym jest teraz. W 2020 r. wraz z Emmanuelle Charpentier została uhonorowana Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii za opracowanie metody edycji genomu, która pozwoli na tworzenie nowych roślin uprawnych i leczenie genomu - CRISPR.
Przyciąganie
Jennifer miała siedem lat, kiedy przeprowadziła się do Hilo. Jej rodzice byli wykładowcami na lokalnych uczelniach, wiec przyciąganie do nauki miała we krwi. Wysoka blondynka, nieprzypominająca "typowej" mieszkanki Hawajów, wyróżniała się na tle kolegów z klasy pochodzenia azjatyckiego i polinezyjskiego. Sama podkreśla, że była "typem kujona i dziwaka", często czuła się jak outsider.
Pokochała matematykę od pierwszych lekcji, ale jeszcze większą miłością obdarzyła inne nauki ścisłe. W szkole średniej poszła na wykład dotyczący transformacji zdrowych w nowotworowe. To zafascynowało Jennifer do tego stopnia, że postanowiła związać swoje dalsze życie z nauką.Już w szkole średniej Jennifer pomagała w organizacji pracy laboratorium biologicznego. Uwielbiała "czarną robotę" - zbieranie okazów grzybów czy owadów. Szybko nauczyła się korzystać z mikroskopu elektronowego - narzędzia, bez którego nie byłoby przyszłych odkryć i Nagrody Nobla.
Odkrywanie
Na studia Jennifer trafiła na Pomona College w Kalifornii, gdzie studiowała biochemię. Po godzinach pracowała w laboratorium Sharon Panasenko, która była jednym z pierwszych mentorów Jennifer.
Mentorzy są bardzo ważni. Na szczęście dla mnie, pracowała z absolutnie największymi nazwiskami na każdym etapie mojej kariery.
Doktorat robiła na Uniwersytecie Harvarda, pracując m.in. z Jackiem Szostakiem, który w 2009 r. otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za odkrycie telomerów. Jennifer skupiła się na innym obszarze genetyki, a dokładniej RNA - cząsteczce, która wykonuje wiele pobocznych zadań w komórce, nie narażając najcenniejszego materiału, jakim jest DNA. Są różne rodzaje RNA, m.in. mRNA (matrycowy, o kluczowej roli w syntezie białek), tRNA (biorący udział w procesie translacji) czy rRNA (budujący rybosomy).
Badania podoktorskie Jennifer prowadziła na Uniwersytecie Kolorado pod patronem Thomasa Cecha, laureata Nagrody Nobla z dziedziny chemii z 1989 r. za odkrycie katalitycznych właściwości RNA. To właśnie Cech dostrzegł, że RNA może pełnić rolę enzymu, ułatwiając przebieg istotnych dla organizmów żywych reakcji chemicznych. To właśnie podczas prac z Cechem, Dounda dokonała pierwszej rzeczy przez długi czas uważanej za niemożliwą - użyła dyfrakcji rentgenowskiej do odwzorowania struktury cząsteczki RNA.
Jennifer jest bardzo pomysłowa i potrafi dostrzec możliwości, których inni nie widzą. Ma niesamowity talent do wybierania najlepszych eksperymentów, które pozwolą odpowiedzieć na dane pytanie.
Zdobywanie
Jennifer wykładała na Uniwersytecie w Yale, ale w 2002 r. przeniosła się na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley. W 2005 r. zaczęła badać niezwykłe powtarzające się sekwencje, które można znaleźć w DNA niektórych bakterii. Geny te - zwane w skrócie CRISPR (ang. Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) - pomagają im zwalczać inwazje wirusów. To swoisty system obronny organizmów prokariotycznych.
Wspólnie z Emmanuelle Charpentier, Dounda odkryła, w jaki sposób system CRISPR działa. Tworzony przez nie zespół naukowców szybko zdał sobie sprawę, że CRISPR można wykorzystać do edycji genów. W 2012 r. zostało stworzone narzędzie, które całkowicie odmieniło nowoczesną genetykę. Narzędzie, które potrafi znaleźć i wyciąć dowolny (wadliwy) gen w nici DNA i wstawić między odcięte końce gen właściwy (naprawiony). To prawdziwe spełnienie marzeń biologów, ale i lekarzy.
Odkrycie CRISPR, uczyniło z Jennifer Doundy prawdziwą supergwiazdę świata nauki. Magazyn "Time" umieścił ją na liście 100 najbardziej wpływowych ludzi na świecie (wspólnie z Emmanuelle Charpentier). Z dala od obowiązków naukowych, Jennifer prowadzi zwyczajne życie. Jest żoną i matką, a w wolnych chwilach lubi pielęgnować ogród i wędrować po wzgórzach Berkeley. Na przyjemności ma coraz mniej czasu, bo od momentu przyznania jej Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, ciągle prowadzi konferencje i daje wykłady związane z CRISPR.
Jennifer Dounda osiągnęła ogromny sukces, a wiele ważnych odkryć jeszcze przed nią. Jest skromną, pracowitą osobą, nie lubi myśleć o sobie w kategoriach supergwiazdy.
Nie myślę o sobie jako o wzorze do naśladowania, ale widzę, że dla wielu mogę nim być. Wciąż postrzegam siebie jako prostą dziewczynę z Hawajów.
