"Karoshi", czyli śmierć z przepracowania. Nawet Japończycy mają dość!

Każdy z nas chce być osobą szczęśliwą. Odpowiadając na pytania ankieterów o elementy konieczne do osiągnięcia tego stanu wymieniamy na pierwszych miejscach zdrowie czy udaną rodzinę, ale zawsze na samym szczycie pojawia się hasło "osiągnięcie sukcesu w pracy". To właśnie spełnienie w życiu zawodowym daje nam poczucie własnej wartości i często decyduje o tym, jak postrzegają nas inni. Kiedy jednak zaczynamy pracować zbyt dużo możemy wpaść w pułapkę, którą jako pierwsi na świecie zauważyli i opisali Japończycy.

Japończycy słyną ze swojej pracowitości. W Kraju Kwitnącej Wiśni panuje powszechne przekonanie, że firma zapewniająca zatrudnienie jest równie ważna jak rodzina. Prawie 25 procent zatrudnionych w Japonii pracuje po godzinach (ponad 60 godzin tygodniowo). Powszechną praktyką jest rezygnowanie z przysługujących im dni wolnych, aby wykazać pracodawcy swoje zaangażowanie w firmę.

W 1982 roku w Japonii ukazała się głośna książka pod tytułem "Karoshi", w której po raz pierwszy zostało przedstawione zjawisko "śmierci z przepracowania". Była w niej opisana historia pewnego mężczyzny z 1969 roku, który pracował w jednej z największych japońskich gazet. 29-latek pracował tak intensywnie, że zmarł na skutek udaru.

Od ukazania się tej słynnej książki mianem "karoshi" (Karōshi) nazywa się przypadki zgonów (lub stanu silnego zaburzenia zdrowia), które są spowodowane przeciążeniem pracą. Śmierć następuje najczęściej na skutek zawału serca lub udaru mózgu i dotyka przeważnie pracowników umysłowych.

Naukowe badania przeprowadzone w Japonii wykazały, że najbardziej zagrożone "karoshi" są osoby bardzo ambitne, które dążą do perfekcji. To przeważnie ludzie pragnący za wszelką cenę osiągnąć sukces zawodowy, kosztem nawet własnego zdrowia. Wszystkie udokumentowane przypadki "karoshi" w Japonii w latach 1974-1990 miały cechy wspólne. Śmierć z przepracowania dotyczyła osób pracujących ponad 60 godzin w tygodniu, które zaliczyły pięćdziesiąt nadgodzin w miesiącu i nie wykorzystały połowy przysługujących im dni urlopowych.

Przerażająca okazała się skala zjawiska - rządowy raport z 2020 roku ujawnił, że co najmniej 400 osób rocznie umiera z powodu przepracowania, a ponad 2000 próbuje popełnić samobójstwo z tego samego powodu. Należy jednak pamiętać, że to tylko szczyt góry lodowej, a rzeczywista liczba przypadków może być znacznie wyższa. Przy okazji pojawił się zaskakujący problem wynikający z mentalności Japończyków. Śmierć z przepracowania była bowiem postrzegana jako powód do dumy dla rodziny ofiary karoshi.

W latach 90-tych w Japonii zaczęto głośno mówić o jeszcze jednym, przerażającym zjawisku związanym z nadmiernym obciążeniem pracą. Zostało nazwane karojisatsu, czyli samobójstwem z przepracowania. Decydowały się na tak desperacki krok osoby, które w ich mniemaniu nie były w stanie sprostać wymaganiom pracodawcy. Z czasem pojawiał się stres, zwątpienie we własne możliwości, aż wreszcie przychodziło załamanie nerwowe zakończone próbą samobójczą.

Po publikacji badań dotyczących zgonów na skutek zbyt dużego obciążenia pracą rząd Kraju Kwitnącej Wiśni rozpoczął walkę ze zjawiskiem karoshi. W 2016 roku japoński parlament wprowadził przepisy mające na celu ograniczenie nadgodzin. Każda osoba, która zauważy u siebie objawy przepracowania i depresji ma prawo do pomocy lekarskiej, a nawet renty.

Zjawisko "Karoshi" zostało wreszcie zauważone przez samych Japończyków. Pojawiły się specjalne organizacje pozarządowe, które w centrach miast organizowały pikiety, aby zwrócić uwagę na problem "śmierci z przepracowania".

Chociaż zjawisko karoshi jest ściśle związane z japońską kulturą pracy, to temat nadmiernego obciążenia pracą znany jest na całym świecie. W Stanach Zjednoczonych, Chinach czy Korei Południowej w mediach były opisywane przypadki osób, które przez nadmierne obciążenie pracą miały kłopoty ze zdrowiem. Dotyczy to przeważnie krajów, w których pracownicy niechętnie biorą dni wolne obawiając się reakcji pracodawcy.

O tym, jak to wygląda w Stanach Zjednoczonych opowiedział jeden z polskich jutjuberów.

W Japonii za główną przyczynę karoshi uznano stres związany z pracą i ogromną presję wywieraną na pracowników, aby w firmie za wszelką cenę osiągnąć sukces. Jako pierwsze objawy karoshi uznano chroniczne zmęczenie, problemy z sercem, a także pojawienie się depresji czy zaburzeń lękowych.

Powstała nawet lista "sygnałów ostrzegawczych", aby można było sprawdzić, czy także nas nie dotyczy problem nadmiernego obciążenia pracą.

Najważniejsze objawy "syndromu przepracowania":

• stany lękowe
• napady paniki
• wycofanie z życia towarzyskiego
• kłopoty ze snem
• łatwe popadanie w uzależnienia
• zaburzenia pamięci i koncentracji
• bóle głowy
• podkrążone oczy
• ciągłe wyczerpanie fizyczne

Jak uniknąć kłopotów zdrowotnych wynikających z nadmiernego obciążenia pracą? Lekarze sporządzili także listę prostych zasad, które warto przestrzegać:

• nie zabieraj "pracy do domu" 
• wykorzystuj wszystkie dni wolne na odpoczynek
• spędzaj jak najwięcej czasu z rodziną i przyjaciółmi
• znajdź dla siebie pasję (hobby)
• bierz nadgodziny tylko wtedy, kiedy jest to konieczne
• dbaj o aktywność fizyczną i zdrowe odżywianie
• nigdy nie stawiaj zdrowia ponad pracę

Temat karoshi czyli śmierci z przepracowania dotyczy głównie Japonii, ale problem nadmiernego obciążenia pracą jest znany na całym świecie. Także w Polsce w mediach opisywane były historie, gdy śmierć była poprzedzona wielogodzinną, intensywną pracą. Tak było na przykład w przypadku lekarza i lekarki - specjalistów anestezjologii, których zgon nastąpił podczas 120- i 96-godzinnego dyżuru.

Przypadki te nie zostały uznane za "polskie karoshi", gdyż trudno było jednoznacznie ustalić, czy ich śmierć nastąpiła na skutek wielogodzinnego dyżuru. Mimo tego temat nadmiernego obciążenia pracą może dotyczyć każdego z nas.