Cyfrowe planetaria dotarły do Polski

Mamy już cyfrowe telewizory, kina i aparaty fotograficzne, dlaczego więc nie mielibyśmy mieć także cyfrowych planetariów w których moglibyśmy wybrać się w podróż w gwiazdy z prędkością światła. Już teraz jest to możliwe w Warszawie i Olsztynie.

Niebo usiane gwiazdami ciekawiło ludzkość od zawsze. Wraz z odkrywaniem kolejnych jego zagadek zaczęły powstawać pierwsze planetaria.

W najwcześniejszych planetariach, wzniesionych w 1500 roku przed naszą erą w Egipcie, oswajano ludność z gwiazdami i planetami.

Następnie jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać planetaria w Grecji. Z biegiem lat wprowadzono ruchome sklepienia, dzięki który można było obserwować, jak gwiazdy poruszają się po niebie.

Europejczycy mogli ujrzeć to po raz pierwszy w szesnastym wieku. Jednak na pierwszy projektor wyświetlający obraz, wówczas jeszcze w bardzo kiepskiej jakości i tylko na części kopuły obserwatorium, trzeba było czekać kolejne dwa wieki.

W latach 20. ubiegłego wieku w Niemczech zbudowano pierwsze planetarium tego typu, które znamy do dzisiaj, a więc mechaniczno-optyczne.

30 lat później podobne planetarium otwarto w naszym kraju, a dokładnie w Chorzowie. Chyba każdy z nas będąc dzieckiem był tam przynajmniej raz. Mogliśmy zachwycać się gwiazdami, planetami i Księżycem wędrującymi ponad naszymi głowami.

Przez kilkadziesiąt lat repertuar niewiele się zmieniał, a astronomowie wciąż nie mogli sobie pozwolić na jakąkolwiek nutkę nowoczesności. Jednak w 1998 roku w Londynie firma Sky-Skan zaprezentowała coś zupełnie nowego.

Pół roku temu technologia fulldome trafiła do Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, a w ostatnich dniach do Planetarium w Olsztynie. Te ostatnie planetarium zostało zmodernizowane w 500. rocznicę przybycia Mikołaja Kopernika do tego miasta, a także w 539. rocznicę urodzin słynnego polskiego astronoma.

Poniżej zamieszczamy materiał filmowy z otwarcia nowego systemu w olsztyńskim Planetarium. Wywiad przeprowadził nasz redakcyjny kolega Krzysiek Dzieliński:

Czym różni się nowoczesne planetarium cyfrowe od starego analogowego? Ruchomy obraz wypełniający całą kopułę może być generowany w sposób interaktywny, w czasie rzeczywistym przez prowadzącego pokaz lub odtworzony z wcześniej przygotowanych materiałów audiowizualnych, na które składają się animacje komputerowe, obrazy zarejestrowane kamerą i grafika.

Widzowie mogą przelecieć przez pierścienie Saturna, odwiedzić okolice czarnej dziury, lub być świadkami pierwszych chwil istnienia Wszechświata. System fulldome otworzy przed oczami widzów niczym nieograniczony, dookólny obraz. Mają oni wrażenie uczestnictwa w prezentowanej scenie, czy to będzie daleki zakątek Kosmosu, czy głębiny oceanu. Bowiem fulldome poszerza możliwości prezentacyjne Planetarium poza tematykę astronomiczną.

Tradycyjna, mechaniczno-optyczna aparatura planetarium pozawalała na wyświetlenie widoku nocnego nieba takim jaki możemy zobaczyć z powierzchni naszej planety - Ziemi. System fulldome umożliwia widzom opuszczenie Ziemi, odbycie wirtualnej kosmicznej podróży i obejrzenie nieba takim jakim prezentowało by się z planet krążących wokół innych gwiazd naszej Galaktyki, dając jednoczesne poczucie przebywania w samym środku akcji.

Pod względem technicznym wieloprojektorowy system fulldome składa się z co najmniej dwu projektorów wyświetlających na powierzchni połowy sfery segmenty tworzące jednolity obraz w dużej rozdzielczości, bez widocznych połączeń (szwów). Obraz video generowany jest przez system projektorów, sterowanych przez klaster - zespół komputerów zaopatrzonych w specjalistyczne, dedykowane do tego celu oprogramowanie. Pozwala to na generowanie w czasie rzeczywistym wyświetlanego na ekranie obrazu.

Instalacja systemu fulldome to największa modernizacja możliwości prezentacyjnych Planetarium w Olsztynie od czasu jego otwarcia przed prawie 40 laty. Teraz, zgodnie z duchem czasu, nowy cyfrowy system wyświetlania projekcji pozwoli Planetarium kontynuować swoją misję popularyzacji astronomii za pomocą systemu, w który wyposażone są wszystkie nowoczesne planetaria na świecie. Dzięki zastosowaniu nowoczesnej technologii multimedialnej uczestnicy seansów odniosą wrażenie zanurzenia się w obserwowanych, na co dzień niedostępnych zakątkach Wszechświata.

Cyfrowy system projekcyjny składa się z zespołu rzutników wideo (dwóch rzutników), które posiadając odpowiednią optykę pokrywają swoim obrazem całą kopułę Planetarium. System składa się sie z projektorów o parametrach:

- rozdzielczość 4096 x 2400 pikseli,

- kontrast 10 000:1,

- jasność 3500 ANSI lumenów,

- złącze DVI 12bit/Dual Link akceptujące cztery różne sygnały,

- Ethernet, RS-232, USB.

Projektor generuje obraz w oparciu o trzy chipy D-ILA (3 x 1,27 cala), dzięki którym potrafi wyświetlić obraz w rozdzielczości 4096 x 2400 pikseli. Charakteryzuje się on jasnością 3500 ANSI Lumenów oraz współczynnikiem kontrastu na poziomie 10 000:1. Aby osiągnąć żądaną jasność należy zastosować lampę o mocy rzędu 825 W. Sprzęt wyposażony jest w cztery wejścia DVI-D (Dual Link), dzięki którym urządzenie jest w stanie wyświetlić jednocześnie cztery różne obrazy o jakości HD. Obraz jest wyświetlany na ekranie za pomocą obiektywu wyposażonego w 1,22-krotny zoomem oraz funkcję Lens Shift (+/-50% pionowo, +/-25% poziomo).

Cyfrowy system projekcji dostarczyła wyłoniona w przetargu firma Sky-Skan Europe. System sterowany jest na żywo za pomocą oprogramowania Digital Sky 2, które pozwala nie tylko na obserwowanie gwieździstego nieba w dowolnym czasie i z dowolnego miejsca na Ziemi, ale także z dowolnego miejsca Układu Słonecznego.

W ramach nowych projekcji planujemy łączenie standardowych pokazów z wykorzystanie analogowych projektorów z pokazami w systemie fulldome tak, by w jak najbardziej przystępny sposób opowiedzieć o zawiłościach astronomii i innych nauk przyrodniczych. Wykorzystanie takiego systemu projekcyjnego w znaczący sposób poszerzy i wzbogaci możliwości prezentacyjne o nowe efekty co pozwoli Planetarium dokonać swoistego skoku technologicznego w XXI wiek. Umożliwi to również wykorzystanie bogatego materiału audiowizualnego jakim dysponują nowoczesne planetaria pracujące w Europie i na świecie.

Ponadto, cyfrowy system projekcyjny umożliwia tworzenie widowisk nie tylko astronomicznych, ale takich, które niosą ze sobą szeroko rozumiany przekaz kulturalny: widowiska typu światło i dźwięk, muzyczne widowiska koncertowe, wirtualne podróże po zabytkach architektury, tworzenie wirtualnych obrazów otaczającego świata w skali mikro i makrokosmosu.

Prezentacja możliwości programu DigitalSky 2 używanego w olsztyńskim Planetarium.