Jutro zaćmienie Słońca. Porady dla obserwatorów

W Europie, północnej Afryce i zachodniej Azji w piątek (20.03) będzie można ujrzeć zaćmienie Słońca. Najbardziej widowiskowo zapowiada się ono na Wyspach Owczych, norweskim archipelagu Svalbard oraz na biegunie północnym. W tym ostatnim miejscu Słońce wzejdzie zaćmione po raz pierwszy po półrocznej nocy polarnej.

To właśnie dlatego na arktyczne archipelagi ściągają tłumy turystów, którzy chcą ujrzeć to fascynujące zjawisko w jednym z najbardziej niedostępnych miejsc na świecie. Słońce zniknie tam całkowicie na prawie 3 minuty. Nie można go przegapić, ponieważ kolejne całkowite zaćmienie na Starym Kontynencie zdarzy się dopiero za 11 lat.

Gdzie najlepiej obserwować?

W Polsce też ujrzymy to niecodzienne zjawisko, ale my będziemy mieć do czynienia z zaćmieniem częściowym, co oznacza, że Księżyc przysłoni tylko część słonecznej tarczy, na szczęście dość duży jej fragment. Największe zaćmienie ujrzą mieszkańcy północno-zachodniego krańca naszego kraju.

W Świnoujściu i Szczecinie zniknie aż 75 procent słonecznej tarczy. Dlatego też obserwacje szczególnie polecamy nad morzem. Im dalej na południowy wschód, tym Księżyc "pożre" mniej Słońca. Zdecydowanie najmniejsze zaćmienie spodziewane jest na krańcach południowo-wschodnich, a więc w Bieszczadach, gdzie będzie można liczyć na 60 procent zaćmionej tarczy Słońca.

Kiedy najlepiej obserwować?

Zaćmienie rozpocznie się między porankiem a przedpołudniem, gdy Księżyc zacznie zakrywać prawy (zachodni) skraj słonecznej tarczy. Najwcześniej około godziny 9:40 we Wrocławiu, Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim. Im dalej na północny wschód, tym Księżyc zacznie zakrywać Słońce później. Najpóźniej stanie się to na Suwalszczyźnie, o godzinie 9:52.

Jeśli nie możemy poświęcić aż dwóch godzin na obserwację, to szczególnie polecamy kulminacyjny moment zjawiska, gdy Księżyc zasłoni największą część słonecznej tarczy. Najwcześniej stanie się to na zachodzie kraju, punktualnie o godzinie 10:50. Następnie po około 5 minutach w centrum kraju, a najpóźniej na północnym wschodzie, o 11:00.

Słońce zaćmione przez Księżyc będzie wówczas przypominać jedną z faz naszego naturalnego satelity, a mianowicie przewrócony rogalik z rogami skierowanymi ku górze. Krajobrazy nieco pociemnieją, ale z pewnością dzień nie zmieni się w noc, jak ma to miejsce podczas całkowitego zaćmienia Słońca. Będzie to największe zaćmienie w Polsce od 1999 roku. Na kolejne o tak dużej fazie będziemy musieli poczekać do 12 sierpnia 2026 roku.

Po fazie głównej zaćmienie zacznie dobiegać końca, co potrwa kolejną godzinę. Księżyc będzie systematycznie "schodził" ze słonecznej tarczy, aż ją ostatecznie opuści na lewym górnym jej skraju. Najwcześniej zaćmienie skończy się na południowym zachodzie kraju, o godzinie 12:00. Najpóźniej stanie się to na północnym wschodzie, około 12:10.

Czy pogoda będzie sprzyjać?

Wiemy już gdzie i kiedy obserwować, pora więc sprawdzić najważniejsze, jaka będzie pogoda, bo to od niej zależy czy cokolwiek zobaczymy. Ostatnio aura bardzo często uniemożliwiała nam zobaczenie zarówno zaćmień Słońca, jak i Księżyca. Czy tym razem będzie przeciwnie?

Niebo nad przeważającym obszarem kraju będzie pogodne, bezchmurne lub prawie bezchmurne, ale zdarzą się też wyjątki. Nieco chmur zgromadzi się nad regionami północnymi i północno-zachodnimi. Będą to chmury pierzaste, wysokiego piętra, które osłabią błękit nieba, a Słońce będzie przez nie świecić jak przez matowe szkiełko.

Znacznie gorzej wyglądają prognozy dla regionów południowo-wschodnich, gdzie utrzymywać się będą chmury średniego i niskiego piętra. Szczególne często Słońce będzie się chować za niskimi chmurami na Lubelszczyźnie. Pozostaje mieć nadzieję, że zachmurzy się dopiero po zaćmieniu.

Jak bezpiecznie obserwować?

Jeszcze jedna istotna sprawa, a mianowicie to jak i czym należy obserwować zaćmienie. Otóż będą to obserwacje niebezpieczne, ponieważ będziemy mieć do czynienia ze Słońcem, zwłaszcza przy pogodnym niebie i w okolicach południa, czyli w momencie, gdy emituje ono największe promieniowanie ultrafioletowe.

Aby nie uszkodzić sobie wzroku lub całkowicie nie oślepnąć, trzeba będzie powziąć szczególne środki ostrożności. Absolutnie nie korzystajmy z zadymionego szkiełka, kliszy fotograficznej, taśmy z dyskietki, zdjęć rentgenowskich czy kilku par okularów przeciwsłonecznych, ponieważ możemy nieodwracalnie uszkodzić sobie wzrok.

Folia Baader do obserwacji Słońca. Fot. www.tavcso.hu

Najlepiej wyposażyć się w folię mylarową Baader ND5, którą możemy kupić w sklepie z akcesoriami fotograficznymi, często też znajduje się ona w kocach termicznych w apteczkach samochodowych. Folia kosztuje zaledwie kilka złotych, a możemy ją wykorzystać na różne sposoby.

Folia Baader do obserwacji Słońca. Fot. www.company7.com

Możemy bezpośrednio przez nią obserwować Słońce, nałożyć ją na zwykłe okulary lub okulary przeciwsłoneczne, możemy też nałożyć ją na obiektyw aparatu, jeśli planujemy uwiecznić zaćmienie. Jeśli nie mamy folii, możemy wykorzystać szkło spawalnicze o stopniu przyciemnienia od 12 do 14.

Obrączkowe zaćmienie dopiero za 60 lat

Zaćmienie Słońca powstaje, gdy Ziemia, Księżyc i Słońce ustawiają się na jednej linii. Może więc do niego dojść tylko wówczas, gdy nasz naturalny satelita znajduje się w nowiu. Jednak nie każdy nów oznacza zaćmienie, bo orbita Księżyca nie jest idealne pozioma, lecz nachylona.

Animacja przebiegu zaćmienia Słońca 20 marca 2015 roku nad Europą. Dane: NASA.

To sprawia, że podczas nowiu raz Księżyc znajduje się powyżej, a raz poniżej Słońca. Jednak kilka razy w ciągu roku gdzieś na świecie i co kilka lat w Polsce, zdarza się, że Księżyc przebiega przez słoneczną tarczę, zazwyczaj tylko częściowo ją przysłaniając.

Całkowite jej zasłonięcie ma miejsce w naszym kraju raz na bardzo wiele lat. Najbliższe, tzw. zaćmienie obrączkowe, gdy Słońce przypominać będzie pierścionek, zdarzy się 13 lipca 2075 roku. Wcześniej zaćmienia o sporej fazie zdarzą się 12 sierpnia 2026 roku, 1 czerwca 2030 roku, a szczególnie 21 czerwca 2039 i 11 czerwca 2048 roku.

Grafika  przebiegu zaćmienia Słońca 20 marca 2015 roku nad Europą. Dane: NASA.

Miejmy nadzieję, że pogoda pozwoli nam na obserwacje, ponieważ kolejna szansa na zobaczenie zaćmienia nastąpi dopiero za 6 lat, ale będzie to niemal niezauważalne zjawisko, z powodu niewielkiej fazy. Bardziej urodziwe będzie zaćmienie w 2022 roku.

Możliwe przerwy w dostawach prądu

Europejska Sieć Operatorów Systemów Przesyłowych Energii Elektrycznej (ENTSO-E) informuje, że z powodu zaćmienia Słońca może nastąpi spadek mocy elektrowni słonecznych, nawet o ponad 30 procent. Szczególnie da się to we znaki w regionach północnych i północno-zachodnich Europy, gdzie pozyskiwanie energii słonecznej jest najbardziej rozwinięte, a Księżyc zasłoni największą część słonecznej tarczy.

Jeśli dodatkowo niebo będzie całkowicie zachmurzone, może to doprowadzić do przerw w dostawach energii elektrycznej, produkowanej przez panele słoneczne. Na przykład w Niemczech nastąpi spadek produkcji energii z 40 do 17 GW. W Polsce nie powinno być to odczuwalne, bo u nas energii elektrycznej ze Słońca produkuje się wciąż bardzo niewiele, poniżej 7 MW.