Największe lotniskowce II wojny światowej

Wkrótce po I wojnie światowej podjęto próbę ograniczenia wyścigu zbrojeń w wymiarze globalnym. Obszarem, gdzie chciano to uczynić najpierw, były morza, ponieważ w rozbudowę flot wojennych inwestowano coraz większe pieniądze, co rujnowało budżety państw mających po zakończeniu zmagań problemy gospodarcze.

Powstrzymanie zbrojeń na morzu było jednym z głównych tematów konferencji w Waszyngtonie, która rozpoczęła się 12 listopada 1921 roku. Za najważniejszy dokument, który wówczas powstał, jest uznawany podpisany 6 lutego 1922 roku układ o ograniczeniu zbrojeń. Określono w nim limit tonażu flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Włoch i Francji w stosunku odpowiednio 5:5:3:1,5:1,5.

Te dysproporcje spowodowały rozpad sojuszu Japonii i Wielkiej Brytanii. Japońscy politycy i wojskowi uznali bowiem, że nie są traktowani przez państwa zachodnie jako równoprawni partnerzy. Przyjęte ustalenia oznaczały, że sygnatariusze musieli ograniczyć liczbę już posiadanych głównych okrętów bojowych (capital chips) oraz przerwać budowę nowych. Do tej grupy należały jednostki o wyporności powyżej 10 160 t i kalibrze artylerii głównej powyżej 8 cali, czyli 203,2 mm. Zgodnie z zapisami układu pancerniki czy krążowniki liniowe można było uzbrajać w działa o kalibrze do 16 cali, czyli 406,4 mm. Wyporność nowo budowanych jednostek miała nie przekraczać 35 560 t.

W traktacie do kategorii capital ships nie zaliczono nowej klasy okrętów wojennych - lotniskowców, ale też określono ich limity tonażu. Amerykanie i Brytyjczycy mogli mieć jednostki o całkowitej wyporności 137 160 t, podczas gdy Japończykom przyznano 82 296 t, a Francuzom i Włochom tylko 60 960 t. Przy czym wyporność jednostki nie mogła przekraczać 27 432 t. Główna artyleria lotniskowca mogła mieć najwyżej osiem dział sześciocalowych, czyli kalibru 152,4 mm. W wypadku mniejszych kalibrów i artylerii przeciwlotniczej do 127 mm nie było ograniczeń liczbowych.

Artykuł dziewiąty układu zawierał też szczegółowy zapis odstępstwa od reguły. Otóż państwa strony mogły przekonwertować na lotniskowce dwa główne okręty. W tym wypadku jednostka mogła mieć wyporność do 33 528 t i do dziesięciu dział o kalibrze powyżej 152,4 mm, ale maksymalnie 203,2 mm. W pełni z tej możliwości skorzystały Japonia i Stany Zjednoczone.

Do przebudowy w Japonii wybrano dwa krążowniki liniowe - "Amagi" i "Akagi" - które miały być uzbrojone w aż dziesięć dział 410-milimetrowych. Jednak, gdy kadłub pierwszego z nich został poważnie uszkodzony podczas wielkiego trzęsienia ziemi w 1923 roku, Japończycy postanowili przerobić na lotniskowiec pancernik "Kaga", należący do typu Tosa.

Zgodnie z pierwotnym planem lotniskowcem stał się natomiast "Akagi". Jego budowę rozpoczęto 6 grudnia 1920 roku. Na lotniskowiec został przeklasyfikowany 23 listopada 1923 roku. "Akagi" wszedł do służby 25 marca 1927 roku. Jednostka miała 261,21 m długości całkowitej i wyporność 34 500 t.

Lotniskowiec miał trzy pokłady lotnicze - główny o długości 190,2 m, środkowy 15-metrowy i dolny mający 55,02 m. Okręt mógł zabrać 60 samolotów. Początkowo było to 28 torpedowo-bombowych Mitsubishi B1M3 oraz po 16 myśliwców Nakajima A1N i rozpoznawczych Mitsubishi 2MR. Wszystkie były dwupłatowcami.

Główne uzbrojenie "Akagi" składało się z dziesięciu dział 200-milimetrowych - cztery były w dwóch podwójnych wieżach po bokach środkowego pokładu startowego i sześć w kazamatach. Obronę przeciwlotniczą lotniskowca tworzyło sześć podwójnych dział kalibru 120 mm.

W latach 1935-1938 "Akagi" został przebudowany. Główny pokład startowy wydłużono do 249,17 m. Środkowy zaś i dolny stały się hangarami, przez co lotniskowiec mógł zabrać 86 samolotów, w tym 61 operacyjnych. Zmodernizowano napęd. Mieszany na ropę i węgiel zastąpiono opartym tylko na ropie. Usunięto wieże z działami 200-milimetrowymi, za to dodano 14 podwójnych działek przeciwlotniczych kalibru 25 mm. Działa 120-milimetrowe zastąpiono natomiast nowocześniejszymi 127-milimetrowymi dopiero w 1942 roku.

Grupa lotnicza lotniskowca nieustannie otrzymywała coraz nowocześniejsze samoloty. W pierwszym dniu wojny na Pacyfiku na pokładzie "Akagi" było 91 samolotów, w tym 66 operacyjnych: 27 torpedowo-bombowych Nakajima B5N, 21 myśliwców Mitsubishi A6M Zero i 18 bombowców nurkujących Archi D3A.

Stępkę pod pancernik "Kaga" położono 19 lipca 1920 roku. Przeklasyfikowano go na lotniskowiec w tym samym czasie co "Akagi". Prace nad nim ukończono dopiero w 1928 roku, a do składu floty został przyjęty w roku następnym. "Kaga" miał 238,5 m całkowitej długości 27 300 t standardowej wyporności. Początkowo japoński lotniskowiec miał trzy pokłady startowe. Długość głównego wynosiła 172,2 m, środkowego zaledwie 15 m, a dolnego 55 m. W trzech hangarach było miejsce dla 60 samolotów. Główne uzbrojenie okrętu było początkowo takie samo jak "Akagi".

W latach 1933-1935 "Kaga" został przebudowany. Główny pokład startowy wydłużono do 248,55 m, a pokłady dolny i środkowy przekształcono w hangary, dzięki czemu okręt mógł zabrać 90 samolotów. Zmodernizowano też napęd okrętu, zwiększając jego moc z 91 tys. KM do 127 400 KM.

Zmieniono też uzbrojenie okrętu. Dwie wieże artylerii głównej zastąpiono czterema działami kalibru 200 mm w kazamatach. Została wzmocniona artyleria przeciwlotnicza. Działa 120-milimetrowe zastąpiono ośmioma podwójnymi kalibru 127 mm. Dodatkowo dano jeszcze 11 podwójnych działek 25-milimetrowych. Standardowa wyporność zmodernizowanego lotniskowca wzrosła do 38 813 t.

Podobnie jak na "Akagi" zmieniały się typy samolotów operujących z pokładu okrętu "Kaga". W dniu ataku na Pearl Harbor było ich 90, w tym 72 operacyjne - po 27 Aichi D3A i Nakajima B5N oraz 18 Mitsubishi A6M.

Budowę nowych krążowników liniowych typu Lexington zatwierdzono w Stanach Zjednoczonych w 1916 roku, jednak rozpoczęto ją dopiero w latach 1920-1921, tuż przed konferencją w Waszyngtonie. Jako że prace nie były zbyt zaawansowane, w 1922 roku zapadła decyzja, że zostaną one przekształcone w lotniskowce. Jako pierwszy, 7 kwietnia 1925 roku, zwodowano "Saratogę", a 3 października tego roku "Lexingtona". Oba okręty zostały przejęte przez US Navy w końcu 1927 roku.

Lotniskowce miały 270,7 m długości całkowitej i 37 tys. t standardowej wyporności. Pokład startowy był długi na 264 m, a maksymalna jego szerokość przekraczała 32 m. W odróżnieniu od okrętów "Akagi" i "Kaga" amerykańskie jednostki miały katapultę startową.

Lotniskowce uzbrojono w cztery wieże, każda z dwoma działami kalibru 203 mm. Dodatkową obronę stanowiło 12 dział przeciwlotniczych 127-milimetrowych. W latach trzydziestych XX wieku lotniskowce dozbrajano w wielkokalibrowe karabiny przeciwlotnicze 12,7 mm. Potem zamontowano jeszcze działa kalibru 76,2 mm. Stanowiły one uzbrojenie przejściowe, bo w sierpniu 1941 roku na "Lexingtonie", a trzy miesiące później na "Saratodze" zaczęto montować poczwórne działka kalibru 28 mm.

Amerykańskie lotniskowce były przystosowane do zabrania 78 operacyjnych samolotów (plus 30 w częściach). W połowie lat trzydziestych grupa lotnicza "Lexingtona" miała ich 79: po 18 myśliwców Boeing F4B-4 i Grumman F2F-1, 20 bombowców nurkujących Vought SBU Corsair, 18 torpedowo-bombowych Great Lakes BG, trzy obserwacyjne Vought 02U Corsair i dwa wodnosamoloty Grumman JF Duck. Wszystkie te maszyny były dwupłatowcami. Jednak do wybuchu wojny Amerykanie gruntowanie zmodernizowali swe lotnictwo pokładowe. W grudniu 1941 roku na lotniskowcach były tylko jednopłatowce: myśliwce Grumman F4F-3 Wildcat i Brewster F2A Buffalo, bombowce nurkujące Douglas SBD Dauntless i torpedowo-bombowe Douglas TBD Dewastator.

Amerykańskie i japońskie lotniskowce powstałe z pancerników i krążowników liniowych brały udział w operacjach bojowych od pierwszego dnia konfliktu na Pacyfiku, ale nigdy nie doszło do ich spotkania.

"Akagi" i "Kaga" wraz czterema innymi japońskimi lotniskowcami wzięły udział 7 grudnia 1941 roku w ataku przeciwko amerykańskiej bazie Pearl Harbor, który nastąpił przed formalnym wypowiedzeniem wojny. Podczas bitwy na Morzu Koralowym US Navy utraciła 8 maja 1942 roku "Lexingtona". W przełomowym dla konfliktu na Pacyfiku starciu koło Midway - 3-7 czerwca 1942 roku - wzięły z kolei udział oba lotniskowce japońskie. I była to ich ostatnia bitwa.

4 czerwca Amerykanie ciężko uszkodzili "Akagi". Bomba o masie 454 kg przebiła się do hangaru i eksplodowała wśród zatankowanych i uzbrojonych samolotów BN5, co wywołało pożary, których nie udało się opanować. "Kagę" trafiła jedna bomba 454-kilogramowa i trzy o masie 227 kg. Doszło do pożarów i eksplozji kilkudziesięciu ton amunicji. Jako że lotniskowiec był stracony, ewakuowano z niego ocalałych członków załogi.

Wojnę przetrwała tylko "Saratoga", dla której ostatnią bitwą były walki w rejonie wyspy Iwo Jima w lutym 1945 roku. Ciężko uszkodzony wtedy lotniskowiec został odesłany na remont do stoczni. Po zakończeniu wojny uczestniczył w operacji "Magic Carpet", przewozie do Stanów Zjednoczonych żołnierzy walczących na różnych teatrach wojennych. Potem "Saratogę" wyznaczono do testów mających dostarczyć wiedzy o skutkach użycia broni nuklearnej przeciwko okrętom. Lotniskowiec zatonął 15 sierpnia 1946 roku, gdy około 400 m od niego wybuchła bomba atomowa.

Tadeusz Wróbel