Nie tylko my zanieczyszczamy planetę. Grecy robili to już 5 tys. lat temu

Człowiek nieustannie eksploatuje zasoby planety, które pozwalają nie tylko przetrwać ludziom, ale także rozwijać cywilizację. Skutkiem tego jest antropogeniczne zanieczyszczenie Ziemi, które z przyrodniczego punktu widzenia jest jednoznacznie złe i powinniśmy go unikać. Z drugiej strony, dawne śmieci, mogą być dla obecnych archeologów niezwykle użyteczną wskazówką, która pozwala prześledzić rozwój technologii czy ewolucję kultury (co nie znaczy, że możesz z czystym sumieniem wyrzucić papierek po cukierku na trawnik twierdząc, że to dla przyszłych archeologów. No nie, to nie przejdzie).

W tym przypadku rozwój dawnych społeczeństw pozwolił naukowcom Uniwersytetu w Heidelbergu znaleźć najstarszy znany dowód zanieczyszczenia ołowiem i powiązali go z powstaniem i rozwojem nastawionego na zysk społeczeństwa starożytnej Grecji. Chodzi dokładnie o produkcje srebra. – Ponieważ podczas produkcji srebra uwalniany był ołów, dowód na wzrastające stężenie ołowiu w środowisku jest jednocześnie ważnym wskaźnikiem zmian społeczno-ekonomicznych – powiedział Andreas Koutsodendris z Uniwersytetu w Heidelbergu w Niemczech.

Zespół naukowców zebrał profile osadów z dna Morza Egejskiego (fragmentu Morza Śródziemnego w Basenie Wschodnim), aby na podstawie materiału osadzonego sekwencyjnie przez tysiąclecia „zrekonstruować ewolucję wczesnego wpływu antropogenicznego w tym regionie”, jak czytamy w abstrakcie. Analiza próbek ujawniła obecność ołowiu już 5200 lat temu, a więc 1,2 tys. lat wcześniej, niż dotychczas znane przypadki.

Datowanie pokrywa się z rozpoczęciem epoki brązu w tym regionie. – Ten pierwszy przejaw zanieczyszczenia morza pokrywa się z maksymalnym wylesianiem i ekspansją rolnictwa, sygnalizując wszechobecny wpływ człowieka na ekosystemy związane z zaawansowanymi społeczeństwami spieniężonymi – czytamy w artykule opublikowanym na stronie czasopisma Communications Earth & Environment. Rdzenie osadów, które przeanalizowali naukowcy z Heidelbergu, zawierały ołów, a także pyłki, co pozwoliło im zrekonstruować rozwój roślinności w regionie Morza Egejskiego. Zawartość pyłków wskazywała na sposób użytkowania ziemi. – Połączone dane dotyczące skażenia ołowiem i rozwoju roślinności pokazują, kiedy nastąpiło przejście od społeczeństw rolniczych do monetarnych i jak wpłynęło to na środowisko – podkreśla prof. Jörg Pross, który kierował badaniami.

Stężenie ołowiu znacznie wzrosło około 2150 lat temu, czemu towarzyszyło intensywne wylesianie i wzrost wykorzystania rolniczego, na co wskazuje skład widm pyłków. Od tego czasu skażenie ołowiem jest również widoczne w osadach z dna Morza Egejskiego – najwcześniejszy na świecie zapis zanieczyszczenia oceanu ołowiem spowodowanym przez człowieka, podkreśla Andreas Koutsodendris. – Zmiany te pokrywają się z podbojem hellenistycznej Grecji przez Rzymian, którzy następnie przejęli dla siebie bogactwo zasobów regionu – dodaje archeolog z Heidelbergu, prof. dr Joseph Maran.

Starożytni Rzymianie niezwykle chętnie wydobywali złoto i srebro, ale także i sam ołów, które wykorzystywano m.in. do rozwoju swoich instalacji wodociągowych. To właśnie wypłukiwanie ołowiu dostarczało jego większe ilości do środowiska.

Źródła:

1. Uniwersytet w Heidelbergu
2. Koutsodendris, A., Maran, J., Kotthoff, U. et al. Societal changes in Ancient Greece impacted terrestrial and marine environments. Commun. Earth Environ. 6, 25 (2025). https://doi.org/10.1038/s43247-024-01921-7