Niezwykłe odkrycie na cmentarzu w Iranie. Skarby sprzed ponad 2000 lat

Grób odkryty w Tepe Chalow we wschodnim Iranie został oznaczony jako "Grave 12" ("Grób 12"). W tym miejscu pochowano ok. III-II wieku p.n.e. młodą kobietę przed 18 rokiem życia, która prawdopodobnie zmarła z przyczyn naturalnych. Towarzyszyły jej niezwykle bogate dary grobowe rozmieszczone wokół głowy i pod stopami, co mogło oznaczać, że osoba ta była kimś ważnym lub pochodziła z bogatego rodu.

W grobie leżały cenne skarby, takie jak złota biżuteria, spinki z kości słoniowej, narzędzia, rzeźbiona broszka z brązu w kształcie dłoni trzymającej rozetę, pieczęć stemplowa i koraliki z kamienia, precyzyjnie rzeźbione przedmioty z chlorytu, lapis lazuli i wapienia, kilkanaście metalowych przedmiotów ze złota, brązu i miedzi, a także wyjątkowe pudełko zdobione grawerunkami węży i skorpionów. Mogło być to naczynie ceremonialne lub pojemnik na kohl (kajal, tradycyjny arabski eyeliner). U stóp zmarłej leżało duże naczynie ceramiczne z umieszczonym w środku dzbanem lub słojem.

"Porównanie obiektów pochówkowych wykopanych w Baktrii i Margianie sugeruje datę między końcem III i początkiem II stulecia p.n.e. Jak dotąd nie przeprowadzono żadnych badań laboratoryjnych na którychkolwiek darach grobowych z Grobu 12, ale wiele próbek ¹⁴C ze współczesnych grobów w Chalow (...) wskazuje na zakres dat 2310-2130 p.n.e. (prawdopodobieństwo 93,3%), co jest spójne z datą zaproponowaną dla Grobu 12" - wyjaśniają autorzy badania.

Tak bogate pochówki to prawdziwa rzadkość. To największe tego typu odkrycie w Tepe Chalow. W sumie młodą kobietę odprawiono z tego świata w towarzystwie 34 darów grobowych, które również dziś prezentują ogromną wartość. Jaki jest kontekst historyczny tego pochówku? Archeolodzy uważają, że dziewczyna i towarzyszące jej artefakty pochodziły z kultury Chorasanu. Co o niej wiadomo?

Chorasan to region historyczny leżący na Wyżynie Irańskiej, obejmujący części dzisiejszego Afganistanu, Iranu, Kirgistanu, Kazachstanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Archeolodzy przyporządkowują to odkrycie do GKC/BMAC (Greater Khorasan Civilization/Bactria-Margiana Archaeological Complex) i ich zdaniem "Grave 12" jest typowym pochówkiem dla tego regionu oraz kultury Baktryjsko-Margiańskiego Zespołu Archeologicznego. Chodzi tu konkretnie o Wielką Cywilizację Chorasanu, która kwitła w Azji Środkowej w epoce brązu. Cywilizacja ta odgrywała ważną rolę w rozwoju złożonych społeczeństw i rozległych sieci handlowych.

Szczytowy rozkwit urbanizacji na terenach Iranu i Azji Środkowej przypadał na II/I w. p.n.e. Wtedy to budowano złożone sieci irygacyjne oraz budowano duże centra mieszkalne i fortyfikacje. GKC uznawana jest za cywilizację protomiejską i przedislamską.

Tepe Chalow to najbardziej wysunięte na zachód stanowisko tej cywilizacji, po której niestety nie zachowały się żadne budowle. Ziemie te były bowiem uprawiane oraz ulegały erozji przez kolejne wieki. Zachowały się natomiast groby (dziś już płytkie), których zbadano już wiele na tym obszarze. Żaden jednak nie był tak okazały jak "Grave 12". Z powodu wspomnianej erozji szczątki znajdowały się zaledwie 15 cm pod ziemią.

Obecnie trwają badania nad pochodzeniem genetycznym, kulturą, stylem życia i dietą GKC. Pomimo zniszczeń na tych stanowiskach archeologom udaje się odkrywać coraz więcej materiałów nadających się do dalszych badań.

Źródło: Vahdati, A. A., Biscione, R., Dan, R., & Trémouille, M.-C. (2025). Grave 12 at chalow: The burial of a young lady of the "greater khorasan civilization". Iran, 1-25. doi:10.1080/05786967.2025.2488251