Skeeter - brytyjski śmigłowiec polskiego konstruktora

W 1947 r. w firmie The Cierva Autogiro Company Limited rozpoczęto prace konstrukcyjne nad zgrabnym dwumiejscowym śmigłowcem Cierva W.14 "Skeeter 1". Konstruktorami śmigłowca "Skeeter" byli: Tadeusz Leopold Ciastuła - Polak, który w czasie II wojny światowej służył w Polskich Siłach Powietrznych oraz Jacob Samuel Shapiro - emigrant z Polski.

Tadeusz Leopold Ciastuła (1909-1979) urodził się w Kazimierzu Dolnym. Ukończył studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera mechanika o specjalności lotniczej. W tym okresie odnosił sukcesy w szybownictwie. W latach 1936-39 pracował w ITL w Warszawie jako pilot doświadczalny.

Po wybuchu wojny został ewakuowany do Rumunii, stamtąd do Francji, gdzie służył w Szkole Obserwatorów i Strzelców Pokładowych w Bordeaux. Po upadku Francji ewakuował się do Anglii, gdzie w 1941 roku powołano go do Działu Aerodynamiki Stosowanej w instytucie Royal Aircraft Establishment w Farnborough. Latał także w 302. dywizjonie myśliwskim PSP oraz w 65. dywizjonie myśliwskim RAF. Pod koniec 1944 roku został wysłany do USA w celu zapoznania się z samolotami transportowymi wojsk desantowych i metodami ich użycia.

Wiosną 1947 r. podjął pracę w biurze konstrukcyjnym wytwórni Cierva Aircraft Company w Southampton. Tam zaprojektował lekki śmigłowiec Cierva W.14 Skeeter. Po przejęciu tych zakładów w 1951 r. przez wytwórnię Saunders-Roe (Saro) Skeetera wyprodukowano w latach 1951-60 w serii 86 szt. dla lotnictwa wojskowego Wielkiej Brytanii, Niemiec i Portugalii.

W tej wytwórni zaprojektował śmigłowiec wojskowy Saunders-Roe P.531. Firma Saro została przejęta w 1959 r. przez wytwórnię Westland w Yeovil, Somerset. Tam w latach 1961-70 wyprodukowano 275 egz. tego śmigłowca w wersji lądowej Scout i morskiej Wasp. Scout był używany w Wielkiej Brytanii, Australii, Bahrajnie, Jordanii i Ugandzie. Waspa używały: Wielka Brytania, Brazylia, Holandia, Nowa Zelandia i Płd. Afryka.

Pod kierunkiem Ciastuły powstał projekt G.13, produkowany jako śmigłowiec wojskowy Lynx. Do 1997 r. zbudowano 380 maszyn tego typu. Łącznie wyprodukowano ponad 740 śmigłowców konstrukcji Ciastuły. Ponadto brał on udział w modyfikacji śmigłowców budowanych na licencji amerykańskiej Sikorsky S-58 - nazwanych Wessex (zbudowano 373 egz.) i Sikorsky S-61 - oznaczonych Sea King (326 egz.) oraz w dostosowaniu do potrzeb brytyjskich śmigłowca Puma, produkowanego na licencji francuskiej. Kierował także wyposażeniem śmigłowców w uzbrojenie oraz w urządzenia specjalne, m.in. rozpoznawcze i ratownicze.

Pierwszy prototyp (G-AJCJ), napędzany silnikiem Jameson FF-1 o mocy 79 kW (108 KM), został oblatany 8.10.1948 r. Drugi prototyp "Skeeter 2" został oblatany w 1949 r. i otrzymał silnik De Havilland "Gipsy Major 10" o mocy 108 kW (147 KM). Posiadał wirnik o większej średnicy oraz dłuższą belkę ogonową o przekroju kołowym zamiast trójkątnego. Następne dwa śmigłowce, w zmodernizowanej wersji "Skeeter 3", były również napędzane silnikami "Gipsy Major 10".

Zostały zbudowane na zamówienie Ministerstwa Zaopatrzenia (Ministry of Supply) dla przeprowadzenia oceny ich przydatności. Budowa tych śmigłowców została rozpoczęta w firmie Cierva, a ukończona przez firmę Saunders-Roe Limited (w 1951 r. przejęła firmę Cierva). Następnie do ich napędu zastosowano silniki Blackburn "Bombardier 702" o mocy 134 kW (183 KM) i otrzymały nowe oznaczenie "Skeeter 3B". Zbudowano również jedną podobną maszynę o oznaczeniu "Skeeter 4".

Zbudowano dwa prototypy wersji Saunders-Roe "Skeeter 5". Napędzane były również silnikami "Bombardier". Były to pierwsze prototypy, które nie miały kłopotów z rezonansem ziemi. Ten problem prześladował wszystkie wcześniejsze prototypy. Następnie zbudowane 3 prototypy w wersji "Skeeter 6" z silnikami "Gipsy Major 30" o mocy 136 kW (186 KM). W połowie 1956 r. również śmigłowce "Skeeter 5" otrzymały nowe silniki, były to "Gipsy Major 201" o mocy 149 kW (203 KM).

Po przeprowadzeniu prób wojskowym ze śmigłowcami "Skeeter 6", rozpoczęto produkcję niewielkiej serii w dwóch podobnych wersjach, napędzanych silnikiem "Gipsy Major 200".

Ostatnią wersją był śmigłowiec "Skeeter 8". Była to w zasadzie wersja "Skeeter 7" przystosowana do użytku cywilnego. Zbudowano tylko prototyp (wg innych źródeł- 3 prototypy). Produkcji seryjnej nie podjęto, ponieważ nie otrzymano żadnego zamówienia. Produkcja seryjna śmigłowców "Skeeter" została zakończona jesienią 1960 r. W międzyczasie, w 1959 r., firma Saunders-Roe została przejęta przez firmę Westland. Co najmniej jeden śmigłowiec "Skeeter" był używany do prób w locie z silnikiem turbinowym Blackburn "Turmo". Łącznie zbudowano 77 egz. wszystkich wersji.

Lotnictwo Wielkiej Brytanii używało ok. 50 śmigłowców "Skeeter". Wersja AOP.12, budowana dla Army Air Corps, używana była głównie w Training School, natomiast RAF używał śmigłowców T.13 w Central Flying School i w No.651 Squadron. W lipcu 1961 r. dziesięć niemieckich śmigłowców "Skeeter" zostało przekazanych lotnictwu wojskowemu Portugalii, gdzie były używane do 1968 roku.