Superlogiczni, ale bez uczuć

Aleksytymia to zniekształcenie procesów emocjonalnych, polegające na trudnościach w rozpoznawaniu własnych uczuć. Aleksytymia to słowo pochodzące z greki i dosłownie oznacza "brak słów dla emocji". W syndromie aleksytymii można wyróżnić cztery charakterystyczne cechy:

•Nieumiejętność nazywania przeżywanych emocji

Aleksytymik przebywa pobudzenie emocjonalne, ale nie potrafi go nazwać, nie zdaje sobie przy tym sprawy ze swojej ułomności. Zna takie słowa jak gniew, strach, nienawiść, ekstaza czy wstręt - lecz pozostają one dla niego pojęciami tak samo abstrakcyjnymi jak kolory dla daltonisty, który zna pojęcie "czerwonego koloru" lecz nigdy go nie doświadczył. Dlatego pobudzenie emocjonalne ma dla aleksytymika charakter nieokreślony i nie potrafi on poradzić sobie z nim. Inaczej bowiem radzimy sobie ze strachem, a inaczej z gniewem, lecz najpierw musimy trafnie rozpoznać czy przeżywamy gniew czy strach i umieć nazwać nasze stany emocjonalne. W przypadku niemożności nazwania i rozpoznania uczuć pozostają jedynie proste sposoby radzenia sobie z nimi - a mianowicie wyparcie, czy tłumienie.

•Niezdolność odróżniania pobudzenia fizjologicznego od emocji

Często odczuwamy pobudzenie, które nie jest wynikiem emocji lecz czynników fizjologicznych, takich ja np. zmęczenie, niewyspanie, wysiłek fizyczny, zbyt mocna kawa czy zbyt duża ilość wypalonych papierosów, niekorzystne warunki pogodowe, hałas itp. Aleksytymik nie potrafi odróżnić pobudzenia emocjonalnego od pobudzenia fizjologicznego, dlatego więc emocje nie informują go o jego stanie psychicznym i nie potrafi on np. dokonać takiego wnioskowania, że "jeżeli odczuwam poczucie winy, to znaczy, że naruszyłem ważną dla mnie normę moralną i muszę się zastanowić dlaczego tak się stało".

•Ubóstwo życia wyobrażeniowego

Proste emocje, takie jak: strach, gniew, zadowolenie, niezadowolenie, wstręt - powstają pod wpływem bodźców zewnętrznych i uruchamiane są dzięki wrodzonym mechanizmom psychofizjologicznym. Natomiast złożone i subtelne uczucia, które dominują w życiu człowieka, powstają pod wpływem uruchamianej przez nas wyobraźni. "Tymczasem aleksytyrnicy obawiają się że emocje wymkną się im spod kontroli, dlatego nie lubią myśleć czy marzyć o czymkolwiek. Są często superlogiczni, gdyż sądzą, że to najlepszy sposób radzenia sobie z różnymi problemami." (T.Maruszewski, E. Ściągała).

•Operacyjny styl myślenia

Aleksytymicy mają poważne problemy z sięganiem do istoty rzeczy, dlatego niechętnie to czynią. Szczegółowo opisują złożone epizody emocjonalne, które spowodowały pobudzenie, lecz nie zastanawiają się, jaka była jego głębsza przyczyna. Po prostu nie są w stanie tego zrobić.

Przyczyna aleksytymii nie jest jeszcze do końca znana. Wydaje się, że w jej powstawaniu biorą udział zarówno czynniki biologiczne jak i psychospołeczne. Aleksytymia częściej dotyka mężczyzn, co wynika z innej niż u kobiet budowy ich mózgu. Najnowsze badania tego problemu ujawniły, że aleksytymii często towarzyszy depresja, wysokie natężenie emocji negatywnych przy równoczesnym niskim natężeniu emocji pozytywnych, zbytnia rzeczowość, mniejsza kreatywność i twórczość, słaba umiejętność radzenia sobie ze stresem, lęk przed nowymi sytuacjami, podwyższony poziom hipochondrii, niski poziom empatii (umiejętność wczuwania się w przeżycia innych), zwiększone ryzyko chorób psychosomatycznych.

Być może po przeczytaniu tego tekstu rozpoznajesz u siebie objawy aleksytymii, choć wcześniej nie zdawałeś sobie z tego sprawy: czy często przeżywasz takie sytuacje, że czujesz jak ogrania cię napięcie, jesteś spięty i podminowany i zastanawiasz się, skąd bierze się ten stan? Nie potrafisz go nazwać ani stwierdzić, jak długo trwa i co go spowodowało? Czujesz jak napięcie przeistacza się w dziwny, nieokreślony niepokój? Unikasz emocji, kiedy to tylko możliwe, bo wszelkie uczucia niepokoją cię lub wręcz przerażają? Jeśli tak, zwróć się o pomoc do psychologa - czy można na dłuższą metę unikać np. gniewu, strachu, radości, uniesienia, satysfakcji, które są częścią ludzkiego życia.

Lidia Irla