Daleko idący wpływ partii

Z systemu dowodzenia wojskami OTK w 1971 roku wyłączono Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza, które zostało podporządkowane ministrowi spraw wewnętrznych. Dowództwo Wojsk Obrony Wewnętrznej rozformowano, a jednostki mu podległe podporządkowano dowódcom OW.

Już w maju 1964 roku sformowano Zarząd III Operacyjny OTK. Jego zadaniem, oprócz planowania użycia wojsk OTK, było opracowanie planów obrony powietrznej Polski, organizacji i wyposażenia, dyslokacji oraz operacyjnego użycia obrony powietrznej kraju (OPK) w jednolitym systemie obrony powietrznej Układu Warszawskiego, a także współdziałania WOPK, lotnictwa operacyjnego (frontu) oraz morskiego. Zarząd koordynował i nadzorował organizację działania sił Marynarki Wojennej w obronie Wybrzeża, realizację przedsięwzięć maskowania operacyjnego i dezinformacji przeciwnika oraz opracowanie koncepcji wykorzystania organizacji paramilitarnych w obronie kraju.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych dużą wagę przywiązywano do tworzenia klimatu i warunków do rozwoju, a także wdrażania automatyzacji oraz mechanizacji procesów kierowania i dowodzenia. Zajmował się tym pion Sztabu Generalnego WP do spraw systemów kierowania. Jego szefami byli kolejno generałowie brygady Władysław Mróz, Marian Pasternak, Roman Misztal oraz Mieczysław Dachowski.

Najwięcej uwagi poświęcano budowie i wdrażaniu zautomatyzowanych systemów dowodzenia w WOPK (Dunaj) i MW (Łeba). Problemom tym nadawano priorytet również w kolejnym dziesięcioleciu. Próbowano też zbudować system noszący kryptonim "Kolorado", który mógłby zaspokoić wspólne potrzeby trzech rodzajów sił zbrojnych. Doskonalono systemy łączności kierowania i dowodzenia (w tym łączność troposferyczną) oraz powiadamiania i ostrzegania.

Należy dodać, że w okresie istnienia PRL cywilna kontrola nad siłami zbrojnymi była ograniczona do minimum i sprawowała ją sejmowa Komisja Obrony Narodowej. Bardzo szeroki był natomiast zakres nadzoru politycznego nad nimi ze strony PPR, a następnie PZPR.

Już od 31 października 1944 roku funkcjonował Wydział Wojskowy KC PZPR. W maju 1949 roku rozpoczęła pracę Komisja Wojskowa BP KC PZPR, która wyznaczała linię działania kierownictwa MON. W skład komisji wchodzili: prezes Rady Ministrów Bolesław Bierut, wiceprezes Rady Ministrów, a jednocześnie minister obrony Konstanty Rokossowski, wiceprezes i przewodniczący Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG) Hilary Minc, wiceprezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz, sekretarz KC PZPR Edward Ochab, pełniący obowiązki szefa Sztabu Generalnego WP generał dywizji Borys Pigarewicz oraz zastępca przewodniczącego PKPG generał dywizji Bronisław Półturzycki. Komisja ta na wniosek ministra Rokossowskiego podjęła między innymi decyzję w sprawie zastępowania oficerów

radzieckich oficerami polskimi i wprowadzenia w Wojsku Polskim systemu radzieckich

doradców wojskowych. Po 1956 roku został on zniesiony. Prace wspomnianej komisji miały charakter tajny.

Powołano też ścisły zespół partyjny w składzie: minister obrony narodowej, trzej wiceministrowie obrony, szef Sztabu Generalnego WP, szef Zarządu Polityczno-Wychowawczego WP. Istniał ponadto rozszerzony zespół partyjny, do którego weszli szefowie Departamentu Personalnego MON, Departamentu Służby Sprawiedliwości MON, Głównego Zarządu Informacji WP i Oddziału II (wywiadowczego) SGWP.

Biuro Polityczne miało daleko idący wpływ na działalność MON. Na przykład 6 maja 1948 roku nie zatwierdziło ono wspomnianego planu organizacji wojska do roku 1955, uznało go za "niesłuszny w samej koncepcji". Stwierdzono, że "plan organizacji wojska winien wyjść z możliwości budżetowych i gospodarczych kraju". Postanowiono między innymi zwiększyć do 1955 roku liczebność wojsk lądowych do 180 tysięcy żołnierzy z możliwością ich rozwinięcia na czas wojny do 500?600 tysięcy. Zrezygnowano z odwodów Naczelnego Dowództwa, a zatwierdzono plany organizacji OPL i obrony Wybrzeża.

6 listopada 1948 roku odbyła się dyskusja BP KC PZPR nad planem dozbrojenia wojska na lata 1949?1955 z udziałem marszałka Michała Roli-Żymierskiego oraz generałów Władysława Korczyca, Stanisława Popławskiego i Piotra Jaroszewicza. Nakazano wprowadzić polityczny wstęp o współpracy WP z Armią Czerwoną, bardzo szczegółowo rozpracować przejście części dywizji na system terytorialny i zaznaczyć, że przedstawione zestawienie kosztów związanych z rozwojem i dozbrojeniem wojska w okresie 1949?1955 ma charakter orientacyjny.

Na podstawie ogólnego planu mobilizacyjnego i szczegółowych dyrektyw szefa SGWP zadaniem Biura Wojskowego PKPG było rozpracowywanie i przygotowywanie planów mobilizacji gospodarki narodowej mających na celu przestawienie jej na potrzeby czasu wojennego.

Kontrolę nad planowaniem i rozwojem przemysłu zbrojeniowego sprawowała Komisja Planowania przy Radzie Ministrów. Planowanie obronne w resortach i urzędach centralnych oraz produkcji specjalnej w zakładach przemysłowych nadzorowały departamenty, wydziały lub biura wojskowe, podlegające zarówno szefom danych resortów lub urzędów centralnych, jak i ministrowi obrony narodowej. Z kolei nad ich pracą nadzór sprawował między innymi Sztab Generalny WP.

Na początku transformacji ustrojowej omówiony system kontroli i nadzoru był stopniowo likwidowany. W pierwszej kolejności rozwiązano Główny Zarząd Polityczny WP. Stopniowo kształtował się system demokratycznej, cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi, podobny do przyjętego w państwach wchodzących w skład NATO. W kierownictwie MON pojawili się cywilni wiceministrowie o rodowodzie solidarnościowym Bronisław Komorowski i Janusz Onyszkiewicz. Później byli oni ministrami obrony narodowej.

Generał dywizji Franciszek Puchała

Ukończył OSArt w Toruniu, Akademię SGWP oraz Akademię SG Sił Zbrojnych ZSRR. W Wojsku Polskim służył 42 lata, z czego ponad 20 lat w Sztabie Generalnym WP jako szef Zarządu Operacyjnego, a następnie zastępca do spraw operacyjnych oraz pierwszy zastępca szefa SGWP.