Istnieje przeciwieństwo déjà vu. Jest ono jeszcze bardziej niezwykłe
Nie każdy o tym wie, ale tajemnicze zjawisko déjà vu ma swoje przeciwieństwo. Ludzki mózg jest pełny zagadek, zaś naukowcy mimo dekad badań wciąż nie potrafią rozwikłać niektórych efektów jego działania. Czym jest jamais vu?
Déjà vu jest odczuciem przeżywania danej sytuacji, która wydarzyła się w przeszłości jeszcze raz w danym momencie. Osoba, która doświadcza tego zjawiska, zdaje sobie sprawę, że przeżywanie jeszcze raz tej samej sytuacji jest w praktyce niemożliwe. Mózg "przypomina" sobie przedmioty, budynki, ludzi, słowa i zdarzenia, ma się wówczas wrażenie, że powtarza się pewna chwila z życia.
Naukowcy nie wiedzą, co wywołuje to niezwykłe zjawisko. Sądzą, że mózg zauważając podobieństwo nowej sytuacji do tej z przeszłości, próbuje wywołać wspomnienia i dostosować je do nowego zdarzenia. Dochodzi wówczas do desynchronizacji z rzeczywistością i "sprawdzenia faktów" w systemie pamięci. Co ciekawe, niektórzy mają zupełnie inne wyjaśnienie pochodzące z pogranicza science fiction. Otóż uważają, że zjawisko déjà vu jest chwilowym "nakładaniem się" innych rzeczywistości (wymiarów) na siebie.
Na świecie niemal wszystko ma swoje przeciwieństwo, nie inaczej jest z déjà vu. Jest nim jamais vu - zjawisko to powstaje, kiedy coś, co jest nam znane, nagle wydaje się zupełnie nowe. Według naukowców jest to chwilowe zaburzenie pamięci.
Doświadczając tego zjawiska, możemy uznać znajomą twarz za niezwykłą lub nieznaną. Może pojawić się także, kiedy odwiedzamy znane nam miejsce i nagle jesteśmy zdezorientowani, tak jakbyśmy widzieli to miejsce "po raz pierwszy". Jednocześnie możemy wypowiedzieć, lub zapisać dane słowo i nagle się zastanawiać "jakie ono jest dziwne". W ekstremalnych przypadkach doświadczony kierowca podczas kierowania może na chwile zapomnieć, który pedał jest od gazu, a który od hamowania.
Specjaliści wskazują, że jamais vu pojawia się znacznie rzadziej niż déjà vu, dlatego też wiedza o nim jeszcze mniejsza. Badania przeprowadzone w 2020 roku miały wyjaśnić ten fenomen.
W eksperymencie wzięło udział 94 osoby, które musiały wielokrotnie napisać różne słowa, od często stosowanych w życiu codziennym, np. "drzwi", po rzadko stosowane np. "darń". Po doświadczeniach uczestnicy stwierdzili, że zapisane słowa zaczęły wydawać się "dziwne", zaś u około 70 proc. z nich stwierdzono wystąpienie zjawiska jamais vu. Pojawiało się ono już po pierwszej minucie zapisywania słów (po około 33 powtórzeniach zapisu).
W kwestionariuszach uczestnicy badań opisywali swoje doświadczenia jako: "Im dłużej na nie patrzysz [na słowa - red.], tym bardziej tracą znaczenie", lub "wydawało się, że tracę kontrolę nad ręką", czy też "to nie wydaje się w porządku, wygląda jakby, to nie było prawdziwe słowo, ale ktoś mnie oszukał, żebym tak myślał".
Naukowcy doszli do wniosku, że zjawisko jamais vu pojawia się, gdy coś staje się zbyt automatyczne, zbyt płynne i zbyt powtarzalne. W takim przypadku mózg dokonuje chwilowego "resetu", by na nowo "przeprogramować" postrzeganą rzeczywistość i dokonać jej "rewizji". Ma nam to pomóc skierować uwagę na istotne rzeczy tam, gdzie jest to potrzebne, zamiast zbyt długo "gubić się" w powtarzalnych zadaniach.
Jak piszą badacze: "Chociaż odtworzyliśmy znane wzorce korelacji z déjà vu (wiek i doświadczenia dysocjacyjne), tego samego wzorca nie znaleziono dla naszego eksperymentalnego analogu jamais vu, co sugeruje pewne różnice między tymi dwoma zjawiskami. Jednak w życiu codziennym osoby, które częściej miały déjà vu, częściej miały również jamais vu".
