Jakie zasoby naturalne ma Ukraina? Bogate złoża i długa lista

Od lutego 2022 roku trwa zaostrzony konflikt na Ukrainie, który zaczął się jeszcze w 2014, a w zasadzie swymi korzeniami sięga rozpadu ZSRR i podziałowi, który jest solą w oku Rosji i Władimira Putina. To konflikt, który w znacznym stopniu dotknął i Polskę, ze względu na geograficzną bliskość, wszak Ukraina jest naszym wschodnim sąsiadem.

Gdy spojrzymy na kraj z lotu ptaka, ujrzymy przede wszystkim niziny (Naddnieprzańska i Czarnomorska, Polesie) i wyżyny (Podole i Wołyń oraz Wyżyna Naddnieprzańska, Doniecka) z niewielkim udziałem gór. Te znajdują się w zachodniej (wąski łańcuch Karpat Wschodnich, najwyższy szczyt Howerla, 2061 m n.p.m.) i południowej części kraju (Góry Krymskie, geologicznie podobne do Karpat i nieco niższe, 1545 m n.p.m.). Charakterystyczne dla tego kraju są stepy, czyli ogromne połacie traw.

Ale z punktu widzenia gospodarki kraju ważniejsze jest to, co znajduje się pod ziemią. Ukraina, znana jako spichlerz Europy, może pochwalić się również dużymi zasobami mineralnymi. Są one w kręgu zainteresowania zarówno Ukrainy, jak i Rosji, która kontroluje wschodnią i południowo-wschodnią część kraju po Półwysep Krymski i Chersoń.

– Jednym z kluczowych punktów ekonomicznych w Planie Zwycięstwa są inwestycje w ukraińskie surowce mineralne (…). Rosja okupuje nasze ziemie od 2014 roku, a na części z nich znajdowały się znaczne zasoby naszych surowców. Jesteśmy otwarci na ich wykorzystanie we współpracy z partnerami, którzy pomagają nam bronić naszej ziemi i odpierać wroga swoją bronią, obecnością oraz pakietami sankcji – mówił prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski podczas spotkania z dyrektorem generalnym Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej Rafaelem Grossim.

Ukraina, która zajmuje zaledwie 0,4 proc. powierzchni lądów Ziemi, posiada w swoich głębinach 5 proc. światowego potencjału mineralnego i surowcowego. Z danych z początku XXI w. zbadano 20 tys. złóż, w których wyróżniono 111 różnych zasobów mineralnych. Spośród nich istotne jest ponad 7,8 tys. złóż, które zawierają 94 różne minerały o ważnym znaczeniu dla przemysłu kraju, ujęte w bilansie rezerwy państwa. Największe znaczenie mają: węgiel (2 proc. światowej produkcji), ropa naftowa i gaz, rudy żelaza i manganu, siarka rodzima, sole kamienne i potasowe, materiały budowlane i wody mineralne.

W szczególności pod względem zasobów i wydobycia rud żelaza, manganu (odpowiednio 4 proc. i 10 proc. ), tytanu i cyrkonu oraz wielu rodzajów surowców niemetalicznych Ukraina pod koniec XX wieku zajmowała czołowe miejsce wśród krajów WNP, Europy i świata. Największe złoża kopalin energetycznych znajdują się w Zagłębiu Donieckim, Lwowsko-Wołyńskim, Naddnieprzańskim oraz Czarnomorsko-Krymskim.

Metale ziem rzadkich to grupa 17 pierwiastków, do których należą skand i itr z grupy skandowców (III grupa układu okresowego) oraz wszystkie 15 pierwiastków z grupy lantanowców (wydzielonej z układu okresowego) - lantan, cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet.

Amerykańska Służba Geologiczna oszacowała w 2024 r., że na świecie istnieje 110 mln ton złóż ziem rzadkich, z czego 44 mln znajdują się w Chinach – zdecydowanie największym producencie na świecie. Istotne zasoby ma także Brazylia (22 mln ton), Wietnam (21 mln ton), Rosja (10 mln ton) i Indie (7 mln ton). O ile sama ilość nie do końca jest tak rzadka, o tyle rzadko występują w dużych ilościach w jednym miejscu. Ich wydobycie wymaga stosowanie środków chemicznych, które skutkują powstawaniem ogromnych ilości toksycznych odpadów.

Ukraina ma złoża 22 z 34 minerałów uznanych przez Unię Europejską za krytyczne. Wśród nich są także metale ziem rzadkich. Niektóre z nich są niezbędne dla takich gałęzi przemysłu, jak obronność, produkcja sprzętu high-tech, przemysł lotniczy i kosmonautyczny oraz zielona energia. Na Ukrainie znajdziemy lantan i cer (zastosowanie: produkcja telewizorów i oświetlenia), neodym (zastosowanie: turbiny wiatrowe i akumulatory EV), a także erbi itr (zastosowanie: od energii jądrowej po lasery). Badania finansowane przez Unię Europejską wskazują, że Ukraina ma również rezerwy skandu, ale szczegółowe dane nie są jawne.

W jednym z wywiadów prezydent Zełenski wyznał, że Rosja zajęła około połowy metali ziem rzadkich w kraju. Przyznał też, że jego kraj ma największe na Starym Kontynencie złoża tytanu i uranu, jednak analitycy branży górniczej i ekonomiści uważają, że na Ukrainie nie ma komercyjnych kopalni metali ziem rzadkich, jak przekazał Reuters. Według Światowego Forum Ekonomicznego Ukraina jest również potencjalnym kluczowym dostawcą litu (złoża szacowane na 500 000 ton metrycznych, jedne z największych w Europie), berylu, manganu, galu, cyrkonu, grafitu, apatytu, fluorytu i niklu.

Rosja, zajmując wschodnią i południowo-wschodnia część kraju, przejęła kontrolę nad wszystkimi znajdującymi się tam zasobami mineralnymi, utracona została m.in. większość złóż węgla. Według szacunków ukraińskich ośrodków analitycznych pod okupacją rosyjską znajduje się obecnie około 40 proc. ukraińskich zasobów metali. Wśród nich są na pewno dwa ukraińskie złoża litu (w Doniecku i obwodzie zaporoskim). Wciąż dostępne to złoża w obwodzie kirowohradzkim.

Z pewnością najbliższa przyszłość będzie dla ukraińskiego przemysłu dużym wyzwaniem. Eksperci nie kryją się z ocenami, że pokój z zachowaniem dawnych granic Ukrainy jest w zasadzie nieosiągalny.

Źródła: mz.pan.pl, reuters.com, theguardian, zpe.gov.pl, Wikipedia