Naukowcy ratują katakumby. Archeolodzy z nowym odkryciem
W supraskich katakumbach naukowcy podejmują intensywne prace, których celem jest ochrona unikalnego zabytku przed postępującą degradacją. Archeolodzy odnaleźli nierejestrowane wcześniej fragmenty.
Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Apostoła Jana Teologa, Ławra Supraska to jeden z pięciu prawosławnych klasztorów męskich w Polsce. Historia samego klasztoru sięga 1497 r., jednak w obecnym miejscu zabudowania zaczęły powstawać w 1510 r., a dokładnie wówczas rozpoczęto prace nad nową cerkwią o charakterze obronnym. W XVI w. monaster w Supraślu stał się jednym z najważniejszych ośrodków prawosławnych I Rzeczypospolitej.
Na jego terenie znajdują się katakumby. Ich XVI-wieczną konstrukcję odkopano spod warstwy ziemi w latach 2012-2013. Przez kilka lat odsłonięte powierzchnie frontowe sklepień wieńczących nisze grzebalne narażone były na oddziaływanie warunków środowiska, co powodowało ich niszczenie. Aby je zabezpieczyć, konieczne było wykonanie interdyscyplinarnych badań.
W ratowanie katakumb będących nierozłączną częścią Monasteru w Supraślu oprócz mnichów zaangażowały się Politechnika Białostocka, Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, Wojskowa Akademia Techniczna oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Działania w pierwszym etapie polegały na przeprowadzeniu badań i analiz archeologicznych i architektoniczno-konserwatorskich, niezbędnych do opracowania założeń merytorycznych konserwacji zachowawczej katakumb oraz badań georadarowych i wykopaliskowych, które w przyszłości umożliwią określenie granic cmentarza grzebalnego wokół katakumb. Jednocześnie podjęte zostały intensywne kwerendy i prace analityczne historyków i architektów, które mają na celu odtworzenie dziejów katakumb ze szczególnym uwzględnieniem historii ich budowy, przebudowy i destrukcji po zaprzestaniu ich użytkowania, a także określenie ich pierwotnego kształtu oraz identyfikację osób pochowanych w katakumbach, jak przekazała w komunikacie Politechnika Białostocka.
Nowe odkrycia archeologiczne w Supraślu
Choć głównym celem, na który pozyskano finansowanie, jest zabezpieczenie katakumb, to pracujący tam eksperci wykonują także badania. Archeolodzy odnaleźli niedawno ślady podłogi z cegły gotyckiej, która nie była odnotowana w żadnych źródłach.
– Moje badania archeologiczne są ściśle powiązane z pracami, które zabezpieczają katakumby i moim zadaniem jest przygotowanie przestrzeni czy odkrycie elementów, których poznanie jest niezbędne do tego, żeby wykonać pracę – mówi dr hab. Maciej Karczewski, archeolog. – W tej chwili wykopaliska prowadzone są na zewnątrz katakumb po stronie północno-zachodniej. Udało nam się odsłonić zewnętrzne lico muru, ale mamy też dodatkowe dwa bardzo interesujące odkrycia. Pierwsze to jest nieznana czy niezarejestrowana do tej pory w żaden sposób pozostałość najprawdopodobniej ceglanej podłogi z cegły gotyckiej, czyli równoczasowej katakumbom pewnie jakieś dobudówki, która po prostu uległa zniszczeniu, zanim ją odnotowano w źródłach. Znaleźliśmy wykop archeologiczny sprzed 40 lat, o którym było wiadomo, że był, ale nie było wiadomo, gdzie został zrobiony. Wykop przysypywała duża hałda gruzu, ale też PRL-owskich śmieci, które zostały w połowie lat 80. XX wieku wydobyte z wnętrza katakumb w ramach ówczesnych prac przygotowujących ten zabytek do prac renowacyjnych, które niestety nigdy się nie odbyły. Skończyło się wyłącznie na archeologii i dlatego degradacja tej unikatowej budowli postępowała aż do dzisiaj.
W ramach prac zostanie odtworzona także jedna ze ścian, która jest najbardziej uszkodzona. Ze względu na jej znaczne pochylenie, niezbędna będzie budowa fundamentu, które wraz z odtwarzanym fragmentem ustabilizują konstrukcję.
Odkryte przedmioty pozostaną na miejscu
Jak przekazano w komunikacie, istnieją niewielkie szanse na spektakularne odkrycia archeologiczne. W kilku niszach zachowały się niekompletne szkielety oraz deski, na których wkładano ciała zmarłych do wnętrza. Przy odrobinie szczęścia będzie można znaleźć przedmioty, ale mogą to być części odzieży, czy osobiste przedmioty kultu, a biorąc pod uwagę charakter obiektu, najpewniej będą to krzyżyki.
Od drugiej połowy XX wieku katakumby były regularnie plądrowane. Warto przypomnieć, że osoby tam pochowane to nie tylko mnisi z klasztoru supraskiego, ale to jest cała elita Rzeczpospolitej Obojga Narodów z naciskiem na Wielkie Księstwo Litewskie.
Nie będą one przekazywane do muzeum, pozostaną w odpowiednio zabezpieczonym pochówku wraz z osobami, do których należały.
Źródło: Politechnika Białostocka
