Sekret klęski Napoleona odkryty po 200 latach. Wcale nie chodziło o tyfus
Jak możemy przeczytać w badaniu opublikowanym 24 października w czasopiśmie naukowym Current Biology, podczas odwrotu Napoleona z Rosji w 1812 roku "niezliczona liczba żołnierzy armii francuskiej zmarła na choroby zakaźne, ale patogen lub patogeny odpowiedzialne za tę chorobę pozostają przedmiotem dyskusji". Wcześniejsze analizy wskazywały na tyfus, ale nowe sekwencjonowanie DNA z zębów 13 żołnierzy rysuje nieco inny scenariusz.
Pod koniec swojego panowania Napoleon Bonaparte poprowadził do Rosji armię liczącą ponad pół miliona żołnierzy, ale zaledwie pół roku później do Francji wróciły zaledwie dziesiątki tysięcy. Naukowcy przez lata szukali przyczyn tej spektakularnej porażki, obwiniając o nią nie tylko Rosjan, ale też mróz, głód i tyfus. Najnowsze badania pokazują jednak, że prawda jest bardzo złożona, a przyczyn klęski mogło być znacznie więcej, niż się dotąd wydawało.
Analizy DNA szczątków (a konkretniej zębów) żołnierzy Napoleona odnalezionych w 2001 roku w masowym grobie w Wilnie ujawniły obecność Salmonella enterica i Borrelia recurrentis, odpowiedzialnych odpowiednio za dur rzekomy i nawracającą gorączkę. Ale ciekawe jest również to, czego badacze nie znaleźli, bo w badanych przez nich 13 próbkach nie udało się zidentyfikować Rickettsia prowazekii wywołującej tyfus plamisty czy Bartonella quintana, będącej przyczyną gorączki okopowej.
Napoleon przegrał z "koktajlem" chorób zakaźnych
Jak tłumaczy Rémi Barbieri z Uniwersytetu w Tartu, dotychczas sądzono, że epidemia tyfusu była jedyną plagą, która spustoszyła wojska Napoleona, ale badania prowadzone z użyciem nowoczesnej sekwencjonującej technologii DNA o wysokiej przepustowości pokazały coś innego. Badacze podkreślają jednak, że nie chodzi tu o dyskredytowanie badań z 2006 roku, które wskazywały na taki scenariusz - nowa próba badawcza mogła być po prostu zbyt mała, by na niego "trafić".
Zdecydowanie ważniejszy jest inny wniosek, a mianowicie publikacja z Current Biology dostarcza pierwsze dowody na to, że francuską armię w 1812 roku mógł zdziesiątkować prawdziwy "koktajl" chorób: "To, co zmienia się w naszym badaniu, to fakt, że teraz mamy bezpośrednie dowody na występowanie w tym miejscu kilku różnych chorób zakaźnych" - wyjaśnia dr Nicolás Rascovan z Instytutu Pasteura, dodając też, że prawdopodobne jest nawet więcej chorób, które nie zostały jeszcze wykryte!
Katastrofa Napoleona pod mikroskopem DNA
Dzięki tym danym naukowcy uzyskali pełniejszy obraz jednej z największych porażek militarnych w historii, a do tego odkrycie pokazuje, jak gwałtownie rozwinęła się technologia badań nad DNA w ciągu ostatnich 20 lat.
I chociaż pozyskane dane nie są wystarczające, by jednoznacznie określić skalę wpływu chorób na przebieg wyprawy rosyjskiej Napoleona, fakt, że zidentyfikowano kilka różnych bakterii, sugeruje, że znalazła się ona w samym środku epidemiologicznego chaosu - musiała mierzyć się z połączeniem głodu, braku higieny, zimna i licznych infekcji, które rozprzestrzeniały się błyskawicznie w zmarzniętych kolumnach żołnierzy.
To fascynujące, że możemy dziś z taką precyzją śledzić ślady mikrobów sprzed dwóch stuleci. Dzięki temu zyskujemy nie tylko wgląd w przeszłość, ale i zrozumienie, jak epidemie wpływały na historię i jak wciąż kształtują świat chorób zakaźnych
