Wiadomo już kto i dlaczego ulega teoriom spiskowym. Odkrycie naukowe Polaków

W czasie pandemii teorie spiskowe, które wcześniej miały niszowy zasięg, stały się popularnym tematem rozmów, przeniknęły z mediów społecznościowych do mediów głównego nurtu, a nawet debat politycznych. To z kolei sprawiło, że intensywniej zajęli się nimi także naukowcy. Wiele badań przeprowadzonych na ten temat w ciągu ostatnich kilku lat wykazało, że szczególnie podatne na teorie spiskowe są osoby narcystyczne. Nikt nie pokazał jednak, dlaczego właśnie ci ludzie chętniej wierzą w takie teorie.

Teraz odpowiedź na to pytanie dostarczyła trójka badaczy z Uniwersytetu Kentu, Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Cambridge. W opublikowanym na łamach “Current Opinion in Psychology“ przekonują oni, że narcyzi tak łatwo dają wiarę teoriom spiskowym z powodu trzech zasadniczych cech swojej osobowości: neurotyczności, antagonizmu i ekstrawerycznej sprawczości. Neurotyczność to skłonność do emocjonalnego i irracjonalnego reagowania na informacje. Może prowadzić do paranoi - przemożnego przekonania, że inni chcą nam zaszkodzić. Zdaniem narcyzów mają do tego istotne powody - pragną zająć ich uprzywilejowaną pozycję albo traktują ich jako zagrożenie dla swojej wysokiej pozycji. Stąd już tylko krok do teorii spiskowych, tym bardziej, że neurotyczność może też sprzyjać łatwowierności.

Antagonizm to z kolei agresywna postawa wobec innych ludzi i ich opinii. Ta cecha powoduje, że wszelkie próby kwestionowania spiskowych przekonań osoby narcystycznej przynoszą odwrotny do zamierzonego efekt - jeszcze bardziej utwierdzają ją w swoim przekonaniu. Z kolei ekstraweryczna sprawczość to zachowanie agresywne lub asertywne, które ma prowadzić do osiągnięcia celu. Może mu towarzyszyć pewność siebie, a często także umiejętność oczarowania innych. Teorie spiskowe dają poczucie należenia do grupy wybranych, bardziej świadomych, lepiej poinformowanych, a to z kolei znakomicie zaspokaja potrzebę wyjątkowości osoby narcystycznej. Poza tym spiskowe przekonania pozwalają osobie narcystycznej lepiej radzić sobie z przewidywaną porażką, ponieważ za własne niepowodzenia można wówczas obwinić innych.

Autorzy badania zwracają też uwagę, że podobne mechanizmy jak w przypadku pojedynczych osób o cechach narcystycznych, można obserwować również w wypadku grup. - Narcyzm zbiorowy może obejmować wiarę w teorie spiskowe dotyczące grup "obcych", na przykład oskarżanie ich o udział w głośnych wydarzeniach. Ma również związek z przyjmowaniem antynaukowych teorii spiskowych, np. na temat szczepionek, pandemii koronawirusa lub zmian klimatycznych - czytamy w artykule.

I choć teorie spiskowe, jak wiara w to, że Ziemia jest płaska lub że światem rządzą ludzie-jaszczury, mogą się wydawać zjawiskiem marginalnym i niegroźnym, badacze przestrzegają przed możliwymi bardzo poważnymi konsekwencjami. Przede wszystkim dlatego, że osoby narcystyczne są zwykle przekonane o swoich wysokich kompetencjach, które predestynują je do uprawiania polityki i chętnie kandydują na urzędy. - Solidne dowody łączące różne elementy narcyzmu z wiarą w teorie spiskowe mają ważne implikacje. Wydaje się, że narcyzm jest wyższy wśród przywódców politycznych (w porównaniu z ogółem populacji), zwłaszcza wśród tych, którzy są populistyczni lub autokratyczni. Dlatego możemy spodziewać się zaangażowania w teorie spiskowe wśród aktywnych polityków, szczególnie w okresach, które chwieją ich poczuciem władzy i kontroli, jak np. wybory. Jest to niepokojące, biorąc pod uwagę szkodliwe konsekwencje społeczne teorii spiskowych - czytamy w podsumowaniu badania.

Badanie “Dlaczego narcyzom podobają się teorie spiskowe?" było finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki.