Jak bardzo szkodliwe mogą być popularne leki?

Ten sześćdziesięciolatek był okazem zdrowia. Dość często dokuczały mu jedynie bóle głowy i przeziębienia, ale wszystkie te dolegliwości leczył specyfikami zawierającymi paracetamol. Uważał, że to bezpieczne - upewniały go co do tego dziesiątki reklam w telewizji oraz fakt, że środki przeciwbólowe mógł kupić bez problemu w każdym kiosku lub na stacji benzynowej. Kiedy dwa lata temu trafił do Szpitala Wojewódzkiego w Opolu, było już jednak za późno na pomoc: - Zastosowaliśmy wszelkie możliwe metody leczenia, ale doszło do zbyt poważnych uszkodzeń wielu narządów, zwłaszcza wątroby i nerek - mówił "Gazecie Wyborczej" dr n. med. Józef Bojko. - A wydawałoby się, że pacjent zażył tylko niewinny paracetamol...

Polacy wydają rocznie ponad 12 miliardów złotych na leki bez recepty. Mają one jedną cechę wspólną: zazwyczaj nie są niebezpieczne, o ile zażywa się je prawidłowo. Ale akurat to nie zawsze jest takie proste. Aktualne analizy brytyjskiego National Institute for Health and Care Excellence (NICE) pokazują, że prawie połowa medykamentów jest przyjmowana w niewłaściwy sposób. Z czego to wynika? Odpowiedź jest banalna. Wszystkie istotne informacje znajdują się w dołączonej ulotce, również lekarze i aptekarze nierzadko informują o działaniach ubocznych. 

Tymczasem wiele osób źle stosuje leki przez... zwykłą nieuwagę. Zwłaszcza w przypadku tych dostępnych bez recepty niewiedza odgrywa ważną rolę, czasem decydującą o życiu lub śmierci! Badania wykazały, że najczęściej w ogóle nie czytamy ulotki informacyjnej i wcale nie pytamy o radę specjalistów, zanim kupimy w aptece (albo w supermarkecie lub na stacji benzynowej) środki przeciwbólowe czy przeciwbiegunkowe. Nie jest też szerzej znany fakt, że niektóre z tych pozornie nieszkodliwych substancji mogą stanowić zagrożenie dla życia, jeśli się weźmie chociaż jedną dawkę za dużo, zażywa zbyt długo albo z określonymi produktami spożywczymi czy napojami (na przykład razem z owocami cytrusowymi). Bez winy nie są także reklamy, które mogą wywoływać wrażenie, że istnieje leczenie bez skutków ubocznych. 

Nie da się ponadto ukryć, że lekarze oraz farmaceuci nie zawsze mają czas odpowiadać na pytania pacjentów albo zwyczajnie zapominają poinformować ich o ważnych zagrożeniach, bo uważają je za oczywiste.  Dlatego Świat Wiedzy wraz z ekspertami dokładnie przeanalizował specyfiki, które są w Polsce zażywane najczęściej, a przy tym w wielu przypadkach niewłaściwie. Na kolejnych stronach pokażemy, na co pacjent powinien zwrócić uwagę - i kiedy naprawdę trzeba skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Jednym z największych osiągnięć w dziejach medycyny jest odkrycie substancji łagodzących ból. Faktem jest, że dziś w naszym kraju nie ma chyba osoby, która by ich nie stosowała - w celu zwalczenia migreny, złagodzenia bólu zęba albo rozprawienia się z... poweekendowym kacem. Środki przeciwbólowe stanowią dla nas błogosławieństwo i odpowiednio zażywane są na ogół bezpieczne.

Ale w tym właśnie tkwi najczęściej bagatelizowany problem. Polacy są niechlubnymi rekordzistami Europy: połykają rocznie ponad 2 miliardy tabletek paracetamolu, ibuprofenu i podobnie działających specyfików. Alarmujące jest to, że ponad 90 procent z nich kupowanych jest bez jakiejkolwiek konsultacji z lekarzem. Wiele osób korzysta więc z tych medykamentów, nie posiadając dokładnych informacji, według jakich reguł powinna przebiegać terapia, jakie są jej ograniczenia - i czy w ogóle jest wskazana. Badania pokazują, że bardzo niewielu pacjentów zdaje sobie sprawę ze skutków ubocznych oraz interakcji tego rodzaju substancji. Pozornie nieszkodliwe środki szybko mogą stać się niebezpieczne dla zdrowia i życia, dlatego Świat Wiedzy wyjaśnia, jak należy je stosować...

Ibuprofen został wyprodukowany w latach 60. XX wieku w celu uśmierzania bólu w chorobach reumatycznych. Lek jest obecnie dostępny bez recepty i stosowany przez pacjentów jako środek zwalczający bóle (np. głowy), gorączkę i stany zapalne.

Ibuprofen, kwas (±)-R,S-2-(4-izobutylo­fenylo)-propionowy

Najczęściej występującym i najbardziej bagatelizowanym działaniem niepożądanym ibuprofenu są dolegliwości żołądkowe - nie tylko takie jak nudności, wymioty i biegunka. Przyjmowanie NLZP, zdaniem specjalistów, uchodzi za jedną z najważniejszych przyczyn groźnych dla życia wrzodów żołądka. U osób powyżej 60. roku życia znacznie wzrasta też ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego. Kolejny problem dotyczy sportowców uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe albo siłowe (zarówno amatorsko, jak i profesjonalnie). Wciąż jeszcze znaczna część uczestników maratonów bierze przed biegiem ibuprofen, aby zwiększyć wytrzymałość i złagodzić ból. Jest to niebezpieczne - oraz zupełnie bezsensowne - wspomaganie, ponieważ, jak wykazują badania przeprowadzone przez prof. Kay Brune, dyrektor Instytutu Farmakologii Uniwersytetu w Erlagen, wcale nie daje to oczekiwanych efektów. A wręcz przeciwnie: potęgują się działania niepożądane na skutek niedostatecznego ukrwienia nerek w trakcie biegu i zmniejszenia produkcji chroniących narządy prostaglandyn.

Jeszcze około 50 lat temu uważano, że niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), zwłaszcza paracetamol, szkodzą na wątrobę, dlatego ibuprofen nie otrzymał pozwolenia na próby kliniczne. Opatentowany w 1961 roku środek dopuszczono do użytku dopiero w 1966, w ówczesnej dziennej dawce nieprzekraczającej 600 mg. Ibuprofen uchodzi dzisiaj za stosunkowo bezpieczny. Znajdziemy go w takich lekach, jak Ibuprom czy Nurofen.

Ibuprofen należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Hamuje aktywność określonych enzymów (cyklooksygenaz), co z kolei blokuje produkcję substancji wywołujących stan zapalny - i w konsekwencji zmniejsza ból.

Jeżeli połączy się ibuprofen z aspiryną (kwasem acetylosalicylowym, ASA), którą w małych dawkach stosuje się jako substancję rozrzedzającą krew, to u pacjentów chorych na serce wzrasta ryzyko udaru bądź krwotoku wewnętrznego. Taka mieszanka zwiększa bowiem przeciwkrzepliwy wpływ ASA. Ponadto jednoczesne przyjmowanie ibuprofenu z takimi specyfikami, jak digoksyna (niewydolność serca), lit (choroba dwubiegunowa), metotreksat (nowotwory i reumatyzm) czy fenytoina (epilepsja), zmienia ich działanie. Problem: na skutek podwyższenia koncentracji tych substancji we krwi możliwe są zatrucia.

Ibuprofen działa słabo przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo i przeciwbólowo. Bez konsultacji lekarskich jego maksymalna dawka dobowa u pacjentów powyżej 12. roku życia wynosi 1200 mg. Pojedyncza dawka dla dorosłych to co najwyżej 600 mg. Ogólna zasada jest taka: bez zalecenia specjalisty ibuprofenu nie powinno się przyjmować dłużej niż przez trzy kolejne dni. Zażywanie substancji mających na celu zmniejszenie wydzielania kwasu solnego w żołądku, a w konsekwencji jego ochronę (np. pantoprazolu) może złagodzić działania niepożądane. W tej kwestii jednak konieczna jest konsultacja z lekarzem.

Kwas acetylosalicylowy (ASA), nazywany potocznie aspiryną, stosowany jest jako środek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy oraz przeciwreumatyczny. Ma działanie przeciwzakrzepowe i jest popularnie przepisywany jako substancja rozrzedzająca krew w celu zapobiegania udarom.

Przy jednoczesnym przyjmowaniu leków przeciw­zakrzepowych (antyagregacyjnych) mogą wystąpić poważne krwawienia. Ze względu na interakcje należy zachować szczególną ostrożność, łącząc kwas acetylosalicylowy z produktami spożywczymi o dużej zawartości witaminy K (np. szpinakiem czy brokułami), która ma działanie odwrotne do kwasu acetylo­salicylowego. W wyniku stosowania ASA wzrasta we krwi stężenie środków psychotropowych, np. litu czy barbituranów, przez co zachodzi niebezpieczeństwo zatrucia. Nasila się działanie preparatów przeciwcukrzycowych (pochodnych sulfonylomocznika), w następstwie czego może wystąpić hipoglikemia.  Badania wykazały ponadto, że kwas acetylo­salicylowy wchodzi w groźne interakcje nie tylko z innymi lekami, lecz również z produktami spożywczymi. Sok z grejpfruta, na przykład, wydłuża działanie tego środka przeciwbólowego.

Kwas acetylosalicylowy, kwas 2-acetoksy­benzoesowy, ASA, acidum acetylosalicylicum.

Kwas acetylosalicylowy często jest określany mianem środka rozrzedzającego krew, ponieważ posiada zdolności zapobiegające agregacji płytek krwi (trombocytów). Dzięki temu można uniknąć zakrzepów, a w konsekwencji - zawału serca czy udaru. Działanie przeciwbólowe kwasu acetylosalicylowego polega na blokowaniu powstawania pro­staglandyn - grupy substancji uczestniczących w powstawaniu ogniska zapalnego. 

W Polsce kwas acetylosalicylowy jest sprzedawany przede wszystkim pod markami Aspiryna i Polopiryna S jako środek przeciw bólowi głowy, przeciwgorączkowy i rozrzedzający krew. ASA można znaleźć również w około 500 innych medykamentach. Ponadto często występuje on w preparatach wieloskładnikowych, na przykład lekach na przeziębienie, w których jest łączony z innymi substancjami.

Leki zawierające kwas acetylosalicylowy przyjmuje się zwykle w dawkach od 500 do 1000 mg dziennie. Absolutnie nie należy przekraczać maksymalnej dawki dobowej, wynoszącej 4 g, w przeciwnym razie może dojść do wystąpienia niepożądanych objawów.  Ważne: kwas acetylosalicylowy już w małych ilościach zwiększa ryzyko krwawienia. W przypadku planowanej operacji oraz zabiegów stomatologicznych należy poinformować lekarza o przyjmowaniu kwasu acetylosalicylowego.

Dostępny bez recepty paracetamol jest jednym z najczęściej używanych środków przeciwbólowych na świecie. Pomaga zarówno na ból głowy, jak i bóle menstruacyjne czy oparzenia słoneczne. Od lat 70. XX wieku znajduje się na liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia.Od 1956 roku substancja czynna jest sprzedawana pod nazwą Paracetamol lub innymi (np. Apap, Codipar). Pojawia się także w preparatach wieloskładnikowych (np. Gripex, Panadol).

Paracetamol, 4-hydroksyacetanilid, N-acetylo-p-aminofenol, acetaminofen.

Przedawkowanie paracetamolu jest najczęstszą na świecie przyczyną ostrej niewydolności wątroby. Jej uszkodzenie powoduje zażycie powyżej 6 g, a objawy przedawkowania występują zwykle dopiero po 2-6 dniach. Na początku występują bóle brzucha, nudności, wymioty. Następnie pojawia się żółtaczka, zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego i encefalopatia.  Już zażycie 6-8 tabletek dziennie (po 500 mg) może mieć śmiertelne skutki. Ponadto paracetamol może wpływać na wyniki badań krwi - należy poinformować lekarza o stosowaniu tej substancji. Wielu ekspertów odradza też kupowanie preparatów z paracetamolem wzmacnianych kofeiną.

Mimo długiej historii i częstego ordynowania przez lekarzy do dziś nie są znane dokładne mechanizmy działania paracetamolu. Istnieje kilka odmiennych hipotez, jednak żadna nie została poparta przekonującymi dowodami medycznymi. Aby przyspieszyć działanie substancji, często łączy się ją z kofeiną.

Jednoczesne zażywanie środków nasennych z grupy benzodiazepin (flunitrazepam) oraz łączenie paracetamolu z alkoholem podwyższa ryzyko uszkodzenia wątroby (dlatego na ból głowy po udanej imprezie lepiej stosować ibuprofen). Leki przeciwpsychotyczne (np. klozapina) w połączeniu z paracetamolem mogą prowadzić do agranulocytozy (spadku liczby białych krwinek) i zwiększać ryzyko infekcji. Zaburzone zostaje działanie określonych antybiotyków (np. chloramfenikolu).

Dawka dobowa wynosi maksymalnie 4000 mg na dobę dla osoby dorosłej. Na rynku obecne są również preparaty zawierające niższą dawkę leku, dostosowaną do wieku dzieci.

Zgaga jest chorobą narodową: co szósty Polak cierpi z powodu cofania się soków żołądkowych do przełyku. Za najważniejszą przyczynę tej dolegliwości uchodzi niezdrowy styl życia - za dużo stresu, tłuszczu, słodyczy lub kawy, a jednocześnie za mało ruchu i snu. Badania wykazują ponadto, że u wielu pacjentów mogą występować predyspozycje genetyczne. Jak to zwykle bywa z tak rozpowszechnionymi dolegliwościami, cierpiący próbują najpierw rozwiązać problem na własną rękę. 

W każdej aptece są przecież dostępne bez recepty leki zobojętniające w postaci wodorotlenków glinu i magnezu, które jeszcze 15 lat temu były jedynym powszechnym środkiem na nadkwasotę. Dziś częściej stosuje się tzw. inhibitory pompy protonowej, są bowiem  skuteczniejsze. Preparaty tego typu, takie jak omeprazol czy pantoprazol, pomagają zazwyczaj na tyle dobrze i bezproblemowo, że przyjmujemy je latami - często bez zasięgania porady u lekarza czy w aptece. Stosując te substancje, wielu z nas zapomina o swoich dolegliwościach - i niestety również o tym, że mimo wszystko zażywamy lek, który może mieć poważne działania niepożądane...

To tak zwane inhibitory pompy protonowej (IPP), stosowane najczęściej w chorobie refluksowej, wrzodach żołądka oraz zwalczaniu bakterii Helicobacter pylori. Odkąd znalazły się na rynku, wyraźnie spadła liczba interwencji chirurgicznych w obrębie tego narządu. Około trzech milionów Polaków przyjmuje codziennie leki blokujące nadmierne wytwarzanie kwasu solnego w żołądku.

Omeprazol (lub jego pochodna esomeprazol), pantoprazol i lanzoprazol (dekslanzoprazol).

Według szacunków co dwunasty Polak regularnie zażywa leki z grupy inhibitorów pompy protonowej. Eksperci ostrzegają jednak, że środki te są coraz częściej stosowane także w lżejszych dolegliwościach - np. wzdęciach, nudnościach czy bólach żołądka. Tymczasem mogą wywoływać niepożądane efekty, takie jak bóle głowy, problemy jelitowe (np. biegunkę), nudności, wymioty, zaburzenia snu, wysypki, złe samopoczucie czy apatię. 

W bardzo rzadkich przypadkach mogą doprowadzić do spadku liczby białych krwinek lub płytek krwi, co powoduje osłabienie układu odpornościowego. Od kilku lat podejrzewane są o wpływ na zmniejszanie gęstości kości, przez co rośnie ryzyko złamań. W niektórych przypadkach pacjenci zauważają u siebie zwiększoną wrażliwość na promienie słoneczne, występowanie halucynacji i wzrost agresywności. Obserwowanym działaniem niepożądanym tej grupy leków jest także brak równowagi flory bakteryjnej w jelicie grubym. Powód: kwas żołądkowy zwykle reguluje nam­nażanie się patogennych mikro­organizmów. Jeżeli jednak jego produkcja zostaje zahamowana w wyniku stosowania IPP, przeżywa więcej bakterii - między innymi również te niebezpieczne. A to znacznie zwiększa ryzyko zaburzeń mikroflory jelitowej.

Ta grupa leków różnych producentów pojawia się w sprzedaży zazwyczaj pod nazwami Omeprazol, Piastprazol lub Polprazol. Inhibitory pompy protonowej służą do leczenia wrzodów żołądka, jelita oraz choroby refluksowej (zgagi), czyli cofania się soku żołądkowego do przełyku.

Działanie wszystkich substancji czynnych z tej grupy polega na blokowaniu w komórkach okładzinowych żołądka enzymu odpowiedzialnego za produkcję kwasu solnego.

Przy jednoczesnym zażywaniu pantoprazolu z klopidogrelem (lekiem rozrzedzającym krew) spada skuteczność tego drugiego. W efekcie wzrasta więc ryzyko udaru i zakrzepicy. Co więcej, specyfiki z grupy inhibitorów pompy protonowej mogą wchodzić w reakcje także z jedzeniem - na przykład z produktami mlecznymi, które mogą osłabiać działanie substancji czynnych.

Blokery wydzielania kwasu żołądkowego mogą zakłócać uwalnianie potasu, sodu i witaminy B12 w organizmie, dlatego niekiedy konieczne jest dodatkowe przyjmowanie tych substancji (po konsultacjach z lekarzem). Mimo że inhibitory pompy protonowej można kupić bez recepty, to bez wizyty u specjalisty nie należy ich zażywać dłużej niż przez dwa tygodnie - i w maksymalnej dawce 20 mg na dobę. Ważne jest, aby zażywać je na pusty żołądek (ok. pół godziny przed posiłkiem).

Przepisywano go pierwotnie na alergię, natomiast dziś jest lekiem zapobiegającym nudnościom i wymiotom. Dimen­hydrynat mogą przyjmować te dzieci, które są w stanie połknąć tabletkę. W Polsce można go kupić bez recepty właściwie w każdej aptece.

Dimenhydrynat należy do grupy leków przeciwhistaminowych H1, dlatego po wprowadzeniu go na rynek był stosowany przede wszystkim w leczeniu alergii. Obecnie jest zalecany jako preparat zapobiegający nudnościom w chorobie lokomocyjnej. Występuje w popularnym Aviomarinie.

Dimenhydrynat blokuje działanie histaminy na receptory H1.

Inhibitory monoaminooksydazy (MAO), stosowane w leczeniu depresji, mogą powodować zmiany w metabolizmie dimenhydrynatu, doprowadzając do zwiększenia jego stężenia we krwi i działania antycholinergicznego - a więc przedawkowania.

Przy prawidłowym stosowaniu leków na chorobę lokomocyjną zawarty w nich środek przeciwhistaminowy - dimen­hydrynat - zapobiega nudnościom i odruchowi wymiotnemu. Powstrzymuje neuroprzekaźnik histaminę przed przesłaniem bodźców wynikających z różnicy wysokości oraz ciśnienia do błędnika w uchu środkowym i blokuje odpowiedni obszar w mózgu.

Przy przedawkowaniu dimenhydrynatu możliwa jest utrata poczucia rzeczywistości, ponieważ jego toksyczny wpływ wywołuje zespół antycholi­nergiczny: działanie ośrodkowego układu nerwowego zostaje spowolnione, a odpowiedzialny za zwolnienie bicia serca układ przywspółczulny w znacznym stopniu wyłączony, co skutkuje przyspieszonym tętnem. Bardzo częstym efektem ubocznym są, paradoksalnie, napady drgawek. Po zażyciu leku zdolności do prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn są ograniczone.

Tabletkę należy połknąć co najmniej 30 minut przed planowaną podróżą lub zażyciem źle tolerowanego leku. Dla dorosłych oraz młodzieży powyżej 14. roku życia zalecana jest dawka od 50 do 100 mg. Jeśli zachodzi taka konieczność, można ją powtarzać co 4 do 6 godzin. Maksymalna dawka dobowa nie powinna przekroczyć 400 mg.

W przypadku dzieci między 6. a 14. rokiem życia zalecana dawka to 50 mg, którą również można powtarzać co 6 do 8 godzin. Maksymalna dawka dobowa u dzieci nie powinna przekroczyć 5 mg/kg masy ciała, ale nie więcej niż 150 mg na dobę. Produkt leczniczy w postaci tabletek jest przeznaczony dla dzieci, które są w stanie samodzielnie je połknąć.

Aby się upewnić, że wszystkie zawarte w tym artykule informacje są prawdziwe, zaprosiliśmy do współpracy eksperta.  Barbara Owczarek jest  doktorantką farmacji, a zawodowo zajmuje się opracowywaniem składów nowych środków leczniczych.

To najczęściej sprzedawany bez recepty lek przeciwbiegunkowy w Polsce. Jest znany od 1973 roku pod nazwą Imodium, a także jako Stoperan. Pomaga załagodzić biegunkę. Nie jest wskazany dla dzieci poniżej 12. roku życia.

Loperamid jest sprzedawany od końca lat 60. XX wieku jako środek do leczenia ostrej biegunki. Inne nazwy leków zawierających loperamid to m.in. Imodium Plus, Laremid oraz Stoperan.

Loperamid, chlorowodorek loperamidu, 4-(4-chlorofenyl)-4-hydroksypiperydyna.

W badaniach klinicznych zaobserwowano, że loperamid nie we wszystkich przypadkach łagodzi problemy jelitowe - wręcz przeciwnie: może doprowadzić do wystąpienia gwałtownych działań niepożądanych w obrębie przewodu pokarmowego. Należą do nich głównie: zaparcia, wzdęcia, bóle brzucha oraz mdłości. Kolejnymi skutkami ubocznymi są: swędzenie i wysypka, uczucie zawrotów głowy, a także zmęczenie.

Według danych dostępnych w Charakterystyce produktu leczniczego przedawkowanie może prowadzić do poważnych kardiologicznych problemów ze względu na zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, np. depresję oddechową. Dlatego osoby chore na serce powinny skonsultować z lekarzem kwestię zażywania loperamidu.

Loperamid oddziałuje na receptory opioidowe μ w splocie Auerbacha, stanowiącym część wegetatywnego układu nerwowego, który odpowiada za pracę mięśni gładkich ścian jelita. Powoduje to spadek ich aktywności i zahamowanie biegunki.

Loperamid w połączeniu na przykład z chinidyną (lekiem przeciwarytmicznym) bardzo szybko prowadzi do dwu-, a nawet trzykrotnego wzrostu swojej koncentracji we krwi. Skutek: drastycznie zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych objawów, takich jak zawroty i bóle głowy, kolki, zaparcia oraz suchość w ustach. Inne substancje, które nie powinny być przyjmowane razem z loperamidem, to: ritonawir (środek w leczeniu infekcji HIV), itrakonazol (lek o działaniu przeciw­grzybicznym) i gemfibrozyl (normalizujący poziom lipidów we krwi).

Na początku leczenia ostrej biegunki dorosłym zaleca się przyjąć jednorazowo 4 mg substancji czynnej. Kolejne dawki tego samego dnia powinny wynosić nie więcej niż 2 mg. Najwyższa dawka dobowa wynosi 8 mg i nie wolno jej przekroczyć. Stosowanie loperamidu u dzieci nie jest wskazane.

Nadużywane bywają nie tylko leki bez recepty. Również te trudniej dostępne są często stosowane niewłaściwie. Dotyczy to zwłaszcza substancji psychotropowych. Coraz więcej osób w Polsce leczy się na depresję. Około półtora miliona z nich zażywa środki farmakologiczne. Wielu ekspertów twierdzi jednak, że współcześni ludzie wcale nie są bardziej podatni na obniżenie nastroju niż kiedyś - ich zdaniem to lekarze po prostu hojniej ordynują antydepresanty. Ostatecznie psychoterapia jest droższa niż przepisanie pigułek.

Czy taka jest prawda o wzroście spożycia tych leków? W rzeczywistości istnieje alternatywne wyjaśnienie: depresja i jej leczenie wciąż nie cieszą się taką akceptacją społeczną jak np. dolegliwości fizyczne. Dlatego w wielu przypadkach osoby zmagające się z problemami natury psychicznej nie szukają pomocy u specjalisty, tylko próbują leczyć się na własną rękę tabletkami, które zdobywają legalnie lub nielegalnie (np. w internecie). A to jest niebezpieczne. Bez opieki lekarskiej w krótkim czasie mogą wystąpić groźne skutki uboczne, takie jak zmiana osobowości lub wzrost skłonności samobójczych.

Należą do najczęściej przepisywanych preparatów na świecie. Inaczej niż typowe antydepresanty, benzodiazepiny zaliczają się do grupy leków uspokajających, o działaniu przeciwlękowym. Są zalecane w krótkich stanach kryzysowych i zaburzeniach snu.

Benzodiazepiny można znaleźć w takich produktach jak Oxazepam, Diazepam czy Alprazolam.

Triazolam, estazolam, flurazepam, alprazolam oraz inne.

Substancja uwrażliwia receptory GABA w mózgu na kwas gamma-aminomasłowy. Wzrasta wówczas poziom innych neuroprzekaźników (m.in. serotoniny oraz dopaminy), które zmniejszają pobudliwość, rozluźniają mięśnie i działają przeciwlękowo. Dla biochemii mózgu benzo­diazepiny są jak zaciągnięty hamulec ręczny.

Najczęstszym działaniem niepożądanym jest niebezpieczeństwo uzależnienia. Badania pokazują, że ryzyko to rośnie wraz z czasem zażywania leków. Dlatego nie należy ich stosować dłużej, niż to konieczne. Klasyczny efekt uzależnienia może wystąpić już po kilku tygodniach. Z tego powodu wzrasta również ryzyko przedawkowania, a tym samym - zatrucia benzodiazepinami.

Benzodiazepiny wchodzą w interakcje z wieloma substancjami. Mogą wzmacniać swoje działanie przy jednoczesnym stosowaniu ze specyfikami przeciwdepresyjnymi. Skuteczność leków obniżających ciśnienie również może zostać zwiększona lub zmniejszona.

Benzodiazepiny należy przyjmować jedynie po konsultacji z lekarzem. On też powinien ustalić dawkowanie. Zażywania substancji z tej grupy nie wolno zakończyć nagle, z dnia na dzień, ponieważ mogą wystąpić objawy zespołu odstawiennego (m.in. bezsenność, kołatanie serca czy pobudzenie psychoruchowe).

Właściwości lecznicze tego zioła doceniano już w starożytności. Także dziś dziurawiec jest polecany w stanach obniżenia nastroju. Działanie poprawiające samopoczucie można jednak osiągnąć wyłącznie dużymi dawkami, a te są dostępne tylko w aptekach. Ilości występujące w herbatach czy artykułach drogeryjnych są przeważnie niewielkie.

Zażywając preparaty z dziurawca, przyjmujemy również w zwiększonych ilościach hyperycynę - substancję, która może prowadzić do nadwrażliwości skóry na światło i reakcji przypominających oparzenia słoneczne. Dlatego podczas takiej kuracji należy unikać ekspozycji na słońce oraz używać kremów z filtrem. Przedawkowanie - czyli zażywanie przez czternaście dni ponad 4 g dziennie - może prowadzić do skurczy.

Substancje czynne zmieniają metabolizm mózgu i blokują reabsorpcję dopaminy, nor­adrenaliny, kwasu glutaminowego i serotoniny. Wzrasta przez to dostępność tych neuro­przekaźników we krwi, a to poprawia nastrój.

Preparaty z dziurawca.

Połączenie preparatów z dziurawca razem z antydepresantami - np. paroksetyną - może wywołać takie skutki uboczne, jak dezorientacja, gorączka i spadek ciśnienia, prowadząc niekiedy do śpiączki. Dziurawiec osłabia ponadto działanie leków na astmę i obniżających ciśnienie.

Hiperycyna, pochodne floroglucyny jak hyperforyna, flawonoidy, garbniki, ksantony oraz olejki eteryczne.

Preparaty bazujące na dziurawcu zwykle nie działają natychmiastowo i należy przyjmować je przez wiele dni, aby zauważyć ich dobroczynne właściwości.

Nowoczesne antydepresanty są obecnie stosowane również w leczeniu zespołu stresu pourazowego i ataków paniki. Te środki dostępne na receptę poprawiają nastrój i mają działanie przeciwlękowe.

Najczęściej przepisywane grupy substancji czynnych to selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD) oraz inhibitory monoaminooksydazy (IMAO).

Aciprex, Fluoksetyna, Doksepina, Cipralex - to zaledwie kilka z długiej listy preparatów.

Antydepresanty zwiększają stężenie neuro­przekaźników w mózgu - np. dopaminy, serotoniny, adrenaliny i noradrenaliny. Osiągnięcie tego stanu jest możliwe dzięki dwóm wariantom leków poprawiających nastrój: IMAO blokują naturalny rozkład tych substancji, a SSRI hamują wychwyt zwrotny serotoniny przez neurony.

Nigdy nie wolno łączyć selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny z innymi antydepresantami, a zwłaszcza z inhibitorami monoaminooksydazy. Może to doprowadzić do niebezpiecznego dla życia zespołu serotoninowego, objawiającego się wysokim ciśnieniem, gorączką, dezorientacją i skurczami. Ponadto, stosując leki z grupy IMAO, należy spożywać ograniczone ilości żółtego sera, serów pleśniowych oraz czerwonego wina, które również mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego.

Lekarz dobiera dawkę indywidualnie do pacjenta. Odczuwalny efekt pojawia się dopiero od ośmiu dni do trzech tygodni po rozpoczęciu leczenia.

Naukowcy odkryli, że przez nieodpowiednie stosowanie antybiotyków wykształcają się szczepy bakterii antybiotykoopornych, dlatego należy przyjmować je tylko w konsultacji z lekarzem i wyłącznie w przypadku zakażeń bakteryjnych.

Antybiotyki uchodzą za błogosławieństwo medycyny. Należą do najczęściej przepisywanych sub­stancji w leczeniu uporczywych infekcji - zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych. Problem polega jednak na tym, że nie zwalczają tych drugich. W odróżnieniu od wielu pacjentów, lekarze o tym wiedzą - a mimo to w pierwszej fazie leczenia nierzadko nakazują brać antybiotyk. Jeśli nie zadziała, to znaczy, że infekcja jest wirusowa. Niektórzy specjaliści zalecają je także w lżejszych przypadkach, praktycznie jako środek zapobiegawczy. Wynik: niemal 30 procent antybiotyków jest w naszym kraju przepisywanych błędnie lub bez powodu. Jest to trend, który budzi obawy z dwóch przyczyn. Po pierwsze, nagminne stosowanie antybiotyków niejako wspiera rozprzestrzenianie się lekoopornych, coraz trudniejszych do zwalczenia drobno­ustrojów. Po drugie zaś, zażywanie tego typu leków jest zawsze potężną ingerencją w struktury mikrobiologiczne organizmu i może mieć poważne skutki uboczne. Nawet rzekomo nieszkodliwe antybiotyki mogą wywoływać psychozy i objawy zatrucia.

Ten antybiotyk ma wielostronne zastosowanie i często jest przepisywany w infekcjach dróg moczowych (np. zapaleniu pęcherza czy miedniczek nerkowych) oraz oddechowych.

Cyprofloksacyna, kwas 1-cyklopropy­lo-6-fluoro-1,4-dihydro-4-okso-7-(1-pipe­razynylo)-3-chinolinokarboksylowy.

Cyprofloksacyna należy do grupy fluorchinolonów, w handlu występuje m.in. pod nazwami: Ciloxan, Ciprobay, Cipronex, Cipropol, Proxacin.

Cyprofloksacynę stosuje się często w infekcjach bakteryjnych, takich jak zapalenie dróg moczowych i oddechowych. Antybiotyk ten blokuje enzym gyrazę, który mikro­organizmy wykorzystują do namnażania. Ponadto substancja wykazuje działanie bakterio­bójcze. Zapalenie ustępuje, kiedy drobnoustroje przestają się mnożyć.

Typowymi objawami towarzyszącymi zażywaniu cyprofloksacyny są: biegunka, nudności i wysypka. W sporadycznych przypadkach może dojść do uszkodzenia nerwów, napadów lęku i psychozy. Lek może obniżyć również liczbę białych krwinek, co zwiększa podatność na infekcje.

Mleko i jogurt osłabiają działanie antybiotyku. Na czas leczenia należy ponadto zrezygnować również z kawy, ponieważ substancja czynna zahamowuje rozkład kofeiny w organizmie, czego skutkiem może być nerwowość, przyspieszone bicie serca lub zaburzenia snu.

Lekarze w Polsce przepisują ją dziesiątki tysięcy razy. Ta substancja czynna należy do grupy antybiotyków o tzw. szerokim spektrum działania - to znaczy, że skutecznie zwalcza wiele rodzajów bakterii, a zwłaszcza te wywołujące infekcje układu oddechowego.

Amoksycylina

Często występuje jako trójwodzian amoksycyliny lub amoksycylina sodowa. Dostępne są też preparaty z kwasem klawulanowym, który wzmacnia działanie amoksycyliny. Stosuje się ją np. w leczeniu bakteryjnych infekcji układu pokarmowego i dróg żółciowych. Ponadto jest często przepisywana na choroby dróg oddechowych. Nazwy handlowe to m.in. Augmentin, Auglavin, Duomox, Taromentin.

Podczas przyjmowania amoksycyliny może dojść do klasycznej nietolerancji penicyliny - czyli do reakcji alergicznej. Inne typowe działania uboczne to zaburzenia trawienia, swędzenie, wysypka i gorączka.

Amoksycylina blokuje aktywność enzymu transpeptydazy, a tym samym syntezę składników ścian komórkowych drobnoustrojów. Bakterie nie są w stanie wytworzyć ochronnej powłoki zewnętrznej, przez co układ odpornościowy może je szybciej zwalczyć.

Kwas klawulanowy, sulbaktam czy tazobaktam wzmagają skuteczność substancji czynnej, ponieważ powodują lepsze przenikanie amoksycyliny przez ściany komórkowe bakterii. Nie powinno się przyjmować jej razem z chloramfenikolem, sulfonamidami oraz erytromycyną, ponieważ preparaty wzajemnie zmniejszają swoje działanie. Również stosowanie antybiotyku z doustną antykoncepcją jest niewskazane, ze względu na obniżenie jej skuteczności.

O ile lekarz nie zaleci inaczej, amoksycylinę bierze się trzy razy dziennie co osiem godzin. W najmniejszych dawkach może być przyjmowana przed posiłkiem, w dawkach wyższych - wraz z nim. Zmniejsza to ryzyko wystąpienia biegunki, nudności i wymiotów. Dawki jednorazowe, w zależności od zakażenia, wahają się od 250 do 750 mg.

Antybiotyk ten jest stosowany w leczeniu rozmaitych infekcji bakteryjnych, takich jak zapalenie oskrzeli, migdałków oraz ucha środkowego. Azytromycyny używa się również w zakażeniach skóry i tkanek miękkich, a także w zakażeniach przenoszonych drogą płciową. Należy do grupy antybiotyków makrolidowych, które wykazują tzw. efekt poantybiotykowy. Polega on na tym, że substancja czynna odkłada się w tkankach i uwalnia przez dłuższy czas, dlatego, mimo że przyjmuje się ją tylko przez trzy dni, działa nawet przez dziesięć.

Azytromycyna blokuje syntezę białek w bakteriach chorobotwórczych, przez co zostaje zahamowany ich wzrost. Antybiotyk ma przedłużone działanie i wymaga krótkiego okresu przyjmowania.

W lekach często występuje jako mono- lub dihydrat azytromycyny. Nazwy handlowe to m.in. Azitrin, Bactrazol, Nobaxin, Sumamed.

Azytromycyna.

Azytromycynę należy przyjmować przed posiłkiem lub w jego trakcie. Dawka całkowita wynosi ok. 1,5 g. Kuracja trwa przeważnie trzy dni, czyli dziennie bierze się pół grama (500 mg). W przypadku stosowania wielu preparatów leczniczych zachowanie odpowiednich odstępów czasowych pomiędzy zażyciem poszczególnych leków również jest bardzo istotne.

Azytromycyna może wpływać na metabolizm wielu innych medykamentów, dlatego należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych stale i doraźnie preparatach. Szczególnie wyczuleni powinni być pacjenci zażywający specyfiki na niewydolność serca i chorobę refluksową.

Co dziesiąty pacjent skarży się na dolegliwości układu pokarmowego - i są to najczęściej obserwowane niepożądane skutki przyjmowania tego antybiotyku. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić jednak poważniejsze powikłania. Lekarze najczęściej w takich sytuacjach nakazują odstawić lek. Problem w tym, że w przypadku azytromycyny jest to bezskuteczne - efekt poantybiotykowy sprawia, że substancja ta działa jeszcze przez kilka dni.

Konsultacja naukowa: mgr farmacji Barbara Owczarek, członkini Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.