Erupcja wulkanu na wyspie lodu i ognia. Dlaczego na Islandii jest tyle lawy?

Islandia jest państwem położonym na wyspie o tej samej nazwie w północnej części Oceanu Atlantyckiego, tuż przed Kołem Podbiegunowym Północnym. Surowy klimat, lawa i lód to symbole rozpoznawcze tego kraju. W związku z wyjątkowym położeniem geologicznym, erupcje wulkaniczne są częstym widokiem, o czym mogliśmy się przekonać w ostatnich dniach, a nawet miesiącach. Wulkanem, który obecnie przykuł uwagę całego świata, jest Geldingadalir.

Zobacz pierwsze zdjęcia z erupcji:

Do erupcji w południowo-zachodniej części kraju, w masywie Fagradalsfjall na półwyspie Reykjanes, zaledwie 40 kilometrów od Reykjaviku. Region wyróżnia położenie geologiczne. Jest to granica pomiędzy płytami tektonicznymi: północnoatlantycką na zachodzie i eurazjatycką na wschodzie. Dodatkowo pod wyspą jest tak zwana plama gorąca.

Nazwa masywu Fagradalsfjall w języku islandzkim oznacza "górę w pięknej dolinie".

Widok na wulkan jest możliwy dzięki transmsji online.

Erupcja zaczęła się godzinie 15:18 czasu polskiego (13:18 w Islandii) i miała miejsce w stumetrowej szczelinie w dolinie Merardalir, co potwierdził Einar Hjörleifsson, specjalista ds. zagrożeń naturalnych w Icelandic Met Office (IMO).

Wybuch zapowiadała seria wstrząsów. W poniedziałek 1 sierpnia IMO zanotował 10 tys. wstrząsów, w tym dwa o magnitudzie ponad 5,0 (odczuwalne dla człowieka są wstrząsy o magnitudzie powyżej 3,0).  W ciągu dwóch dni przed wybuchem zanotowano ich 2500, z czego 40 miało magnitudę powyżej 3.

Do wstrząsów dochodziło również pod koniec lipca, a zdjęcia wykonane przez satelitę Sentinel 1 pokazały odkształcenia skorupy ziemskiej spowodowane napływem magmy stosunkowo blisko powierzchni ziemi.

Poprzednia erupcja wulkanu miała miejsce stosunkowo niedawno, bo w marcu 2021 roku. Wtedy również poprzedzona była serią wstrząsów, których najsilniejsze osiągały magnitudę powyżej 5,0. Lawa wypływała z 200-metrowej szczeliny z wydajnością 5-7 m sześć./s, a zawartość tlenku magnezu wskazywała na to, że magma docierała z głębokości 20 km. Kolejne wypływy lawy ze szczelin miały miejsce w kwietniu i maju 2021 r. Łącznie, erupcja trwała sześć miesięcy.

Ciekawostką może być to, że spokojniejsze erupcje wulkanów na Islandii są chętnie podziwiane przez turystów. W ubiegłym roku do sieci trafił nawet film, na którym widać osobę piekącą kiełbaskę nad rozgrzaną do czerwoności skałą.

Dla przybywających turystów wyznaczono dwa szlaki, którymi można było dostać się na miejsce wypływu. Mimo to pamiętać trzeba o zagrożeniu, jakim są wyziewy gazów wulkanicznych, oraz fragmenty skał (materiału piroklastycznego), które mogą być wyrzucone w powietrze, w tym bomby wulkaniczne o dużych rozmiarach.

Islandia jest szczególnym miejscem pod względem geologicznym, o czym pisałem już w jednym z artykułów. Spowodowane jest to położeniem w strefie ryftu, czyli miejscu, gdzie skorupa ziemska ulega rozerwaniu, a w szczelinę napływają roztopione skały. Zazwyczaj tego typu obszary położone są na dnie oceanów, ale na Islandii i w Afryce Wschodniej możemy podziwiać takie struktury na powierzchni Ziemi.

W związku z położeniem Islandia dosłownie jest rozrywana na dwie części, które w przyszłości będą stanowiły osobne wyspy. Co więcej, każda z nich będzie geologicznie położona na innym kontynencie! Islandia zachodnia będzie należała do Ameryki Północnej a Islandia wschodnia do Eurazji.

Na wyspie zobaczyć można:

• wulkany stożkowe, które charakteryzują się stromymi stokami dzięki gęstej kwaśnej lawie zawierającej dużo krzemionki. Znanymi przykładami spoza Islandii są Etna i Wezuwiusz;

• wulkany tarczowe - są znacznie bardziej rozległe i łagodne, dzięki spokojnym wypływom lawy bazaltowej. Często zwane wulkanami typu hawajskiego, gdyż tam występują najbardziej znane Mauna Loa, Mauna Kea, czy Kilauea;

• wulkany szczelinowe (linearne) - gdzie zasadowa lawa bazaltowa wypływa wąskimi szczelinami w strefie ryftu, często na dnie oceanu;

Szczególnym rodzajem wulkanów stożkowych są stratowulkany, w których podczas erupcji wypływ lawy przeplatany jest z emisją pyłów i popiołów. Najbardziej znanym Polakom islandzkim stratowulkanem jest Eyjafjallajökull, który sparaliżował niebo nad Europą, przez co wielu przywódców państw nie pojawiło się na pogrzebie Marii i Lecha Kaczyńskich.

Każde trzęsienie ziemi, a te towarzyszą erupcjom wulkanicznym, jest mierzone przez sejsmologów. Aby móc porównać i określić ich siłę używa się skali. Dwie najpowszechniejsze to skala Richtera i skala Mercallego.

Skala Richtera jest skalą logarytmiczną mierzącą wstrząsy na podstawie amplitudy drgań. Każdy kolejny stopień oznacza 10-krotny wzrost amplitudy drgań. Czasem mówi się, że jest to skala 9-stopniowa, co jest błędem. Skala Richtera nie ma górnej granice, ale w praktyce wstrząsy o magnitudzie powyżej 9 są tak rzadko spotykane (średnia raz na 20 lat), że w zestawieniach wyższych stopni już się nie rozróżnia.

Podaje się jedynie wartość większą lub równą 9. Najmniejsze wstrząsy o magnitudzie poniżej 2,0 są rejestrowane tylko przez sejsmografy. Choć ich nie czujemy, na Ziemi codziennie jest ich około 8 tys. Większość ludzi zaczyna odczuwać wstrząsy powyżej 3,0-3,5. Powyżej 5,5 mogą powodować uszkodzenia budynków.

Skala Mercallego jest 12-stopniową skalą opisową. Na podstawie opisu zniszczeń możemy przyporządkować odpowiedni stopień lub przedział. Na stronie Państwowego Instytutu Geologicznego PAN jest opisana jako Europejską Skalą Makrosejsmiczną - EMS-98 (European Macroseismic Scale).

Ze względu na bliskość rozgrzanych skał, na Islandii ogromną popularnością cieszą się także gejzery, które cyklicznie wyrzucają pióropusze wody, co jest niezwykle widowiskowe.

Na terenie Islandii znajdują się również lodowce. Niestety obecność wulkanów wiąże się z pojawianiem się bardziej niebezpiecznych powodzi zwanych jökulhlaup, które są mieszanką roztopionej wody z lodowca (w wyniku wybuchu wulkanu) oraz pyłów i popiołów.

W związku z tym, że surowy klimat, wulkany i lodowce są nieodłączną częścią Islandii, powstało tu pierwsze na świecie muzeum lawy.

Wiecie co? Tu nie ma komarów. Jest dla nich za zimno.

Zobacz także: 

Tysiące erupcji w tak krótkim czasie! Nowe odkrycie odnośnie wulkanicznej przeszłości Ziemi

Zaskakujące odkrycie dotyczące wulkanów