Ukryte pod lodem góry jak Alpy. Naukowcy wreszcie odkryli ich sekret
Zupełnie jak Alpy, ale ukryte pod czterokilometrową warstwą lodu. Góry Gamburcewa to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na Ziemi – "zamrożone" w czasie pasmo, które nie zmieniło się od milionów lat. Ich historia sięga czasów superkontynentów.
Zamrożone w czasie: Góry Gamburcewa, których nikt nie widział
To jedno z najbardziej tajemniczych miejsc na Ziemi. Rozciągają się na przestrzeni 700 na 250 kilometrów - tyle co całe Alpy. Mają ostre szczyty, głębokie doliny i jeziora. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że nikt ich nigdy nie zobaczył. Góry Gamburcewa leżą pod kilkukilometrową warstwą lodu w sercu Antarktydy Wschodniej i są jednym z najlepiej zachowanych starożytnych pasm górskich na świecie. Ich istnienie odkryto przypadkiem, a ich historia to opowieść o pradawnych superkontynentach, erozji, lodzie i geologicznej cierpliwości.
Geologiczna zagadka pod lodową kopułą
Radziecka ekspedycja z 1958 roku była pierwszą, która za pomocą badań sejsmicznych natrafiła na nieznane wcześniej struktury podlodowe - tak odkryto pasmo nazwane później na cześć radzieckiego geofizyka Grigorija Gamburcewa. Naukowcy długo nie mogli pojąć, jak to możliwe, że w miejscu uznawanym za starą, nieaktywną tektonicznie platformę kontynentalną kryje się tak złożona i młodo wyglądająca rzeźba terenu.
Na zdjęciu poniżej: Góry podlodowcowe Gamburcewa. (a) Topografia dna z radaru penetrującego lód (sekcja S1) i topografia powierzchni lodu (białe kontury) (b) Mapa prędkości lodowców Antarktydy pokazująca obszar Gamburcewa. Skala kolorów wskazuje wielkość prędkości. Przecinające się podziały drenażu lodowego (cienkie białe linie) wskazują zlewnie wschodniej Antarktydy, które mają swoje źródła w Górach Gamburcewa. (c) Hipsometria Gór Gamburcewa z wykorzystaniem danych radarowych (z tą samą skalą kolorów, co na rysunku (a)
Dopiero współczesne badania dostarczyły wiarygodnego scenariusza. Początek tej historii sięga aż miliarda lat wstecz, kiedy w wyniku kolizji lądów powstał superkontynent Rodinia. Wówczas uformowały się pierwsze góry. Z czasem erozja zniszczyła ich szczyty, ale w skorupie ziemskiej pozostał tzw. chłodny korzeń - zgrubienie litosfery, które setki milionów lat później miało odegrać kluczową rolę.
Kolejny rozdział tej opowieści to czas powstawania Gondwany. Około 650 milionów lat temu zderzenie kontynentów spowodowało wypiętrzenie nowych gór, które osiągnęły wysokość porównywalną z Himalajami. Jednak już 150 milionów lat później ich struktura zaczęła się zapadać, a gorące skały z głębi Ziemi rozlewały się jak pasta wyciskana z tubki - zjawisko znane w literaturze anglojęzycznej jako "gravitational spreading". Równocześnie zachował się głęboki korzeń skorupy, który nadaje masywowi stabilność aż do dziś.
Zamarznięty czas i najstarszy lód świata
Ciekawostką jest, że choć góry mają młodą rzeźbę - ostre granie, V-kształtne doliny, jeziora i podlodowcowe rzeki - to proces ich modelowania najpewniej ustał 14 milionów lat temu. Stało się tak dlatego, że ok. 34 milionów lat temu, pod koniec eocenu, Antarktydę zaczęła pokrywać pokrywa lodowa. Lód działał jak konserwator: zamiast niszczyć, chronił rzeźbę terenu. Erozja w zimnym klimacie jest bowiem znacznie mniej intensywna niż w cieplejszych regionach świata. Niektóre fragmenty masywu mogły być zamrożone nawet od 300 milionów lat.
Zadziwia także fakt, że to właśnie z rejonu Gór Gamburcewa miały rozprzestrzenić się pierwsze wielkie lodowce Antarktydy. To one połączyły się później z lodowcami Ziemi Królowej Maud, tworząc kontynentalny lądolód. Naukowcy podejrzewają, że w tej części Antarktydy znajduje się także najstarszy lód na Ziemi - jego rdzenie mogą mieć ponad 1,2 miliona lat i pomóc odtworzyć klimat naszej planety na skalę dotąd nieosiągalną.
Choć Góry Gamburcewa kryją się głęboko pod lodem kopuły Dome A, są dla geologów jak kapsuła czasu. Dzięki analizie cyrkonów - drobnych kryształów z piaskowców osadzonych przez pradawne rzeki - udało się zrekonstruować nie tylko moment wypiętrzenia pasma, ale i jego późniejsze losy. Te niewidzialne góry wciąż mają przed nami wiele tajemnic.
Źródła:
- Halpin J., Daczko N. R., Antarctica has a huge, completely hidden mountain range. New data reveals its birth over 500 million years ago, The Conversation, 12 maja 2025 r.
- Kreyty, TT i in. ( 2014 ), Zamrożenie grzbietów i sieci wodnych zachowuje podlodowcowe góry Gamburtseva przez miliony lat , Geophys. Res. Lett. , 41 , 8114 - 8122 , doi: 10.1002/2014GL061491
- Pritchard, HD, Fretwell, PT, Fremand, AC i in. Bedmap3 zaktualizował zestawy danych siatki pokładu lodu, powierzchni i grubości dla Antarktydy. Sci Data 12 , 414 (2025). https://doi.org/10.1038/s41597-025-04672-y
- Góry Gamburcewa, Wikipedia (dostęp z maja 2025)
