Góra Kamieńska. Największa sztuczna góra i najwyższy punkt środkowej Polski

Działalność górnicza, a zwłaszcza wydobycie węgla brunatnego, nieodłącznie związane jest z przekształceniem krajobrazu. Jeśli złoże położone jest na głębokości do 200 m, wydobycie odbywa się metodą odkrywkową, która polega na zdjęciu materiału przykrywającego surowiec. W ziemi powstaje gigantyczna dziura, a cały materiał przykrywający węgiel trafia na hałdę. Gdy na powierzchni wyrasta wątpliwej urody wzniesienie lub seria wzniesień, pojawia się problem, jak uatrakcyjnić ten obszar i zrekompensować szkody dla środowiska. Tak powstała Góra Kamieńska, najwyższe wzniesienie w środkowej Polsce całkowicie wykonane przez człowieka. Wzniesienie, którego nie tylko wielkość robi wrażenie, ale i ogromna dbałość o szczegóły rekultywacji.

Góra Kamieńska powstała w wyniku rekultywacji zwałowiska zewnętrznego powstałego wskutek działalności Kopalni "Bełchatów". Kopalnię uruchomiono w 1980 r., w 1995 odkrywka zajmowała obszar około 1850 ha, a obecnie, jak możemy przeczytać na stronie PGE, powierzchnia zwałowiska  wewnętrznego i wyrobiska eksploatacyjnego wynosi 3200 ha. Ma 12 km długości, 3 km szerokości i 200 m głębokości. Obok takiej ilość materiału, który trafił na zwałowisko, nie dało się przejść obojętnie. Pod zwałowisko zajęto obszar około 1500 ha. Były to przede wszystkim pola, łąki i lasy. Jego budowa została rozpoczęta w 1977 r. i trwała do 1993 r. Tworzą go w przeważającej ilości piaski, ale znajdziemy też iły, mułki i gliny.

Obecnie Góra Kamieńska (czasem błędnie nazywana Górą Kamieńsk) o wysokości 386 m n.p.m. i wznosząc się ponad okoliczne tereny na wysokość 195 m przewyższa naturalne najwyższe wzniesienie województwa łódzkiego - Fajną Rybę (347 m n.p.m.). Od początku jego rekultywacja była nastawiona na kierunek leśny. Za zalesienie odpowiadała kopalnia we współpracy z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie. Proces odbywał się w kilku etapach. Projekt zakładał konkretny dobór, drzewostanu, nie było tu mowy o jakimkolwiek przypadku.

Całość prac rozpoczęto od humusowania skarpy, które obejmowało m.in. zagęszczenie materiału i naniesienie gleby, a następnie ręcznie wysiewano nasiona. Stosowano w tym celu gatunki pionierskie, czyli takie, które poradzą sobie w trudnych warunkach, siedliskach ubogich w składniki odżywcze i wodę. Kolejnym krokiem było zastosowanie awiohydroobsiewu, tj, specjalnej mieszanki substancji i nasion zrzucanych z powietrza. W ostatnim etapie pracownicy musieli zmierzyć się z fragmentami zwałowiska, który, ze względu na specyfikę materiału, był nadmiernie zakwaszony. Aby zwiększyć odczyn gleby, wykorzystano naturalnie występującą na obszarze kopalni kredę jeziorną.

Wśród nasadzonej roślinności największą grupę stanowiły gatunki lasotwórcze (50 proc.). Była to głównie sosna z domieszką brzozy, dębów rodzimych oraz gatunki biocenotyczne, tj. takie, których celem jest umożliwienie bytowania zwierząt. Obecnie największy udział mają brzozy, sosna pospolita, olsze oraz robinia akacjowa. Szacuje się, że Górę Kamieńsk porasta obecnie około 50 różnych gatunków drzew. Są wśród nich te wprowadzone przez człowieka, ale również gatunki, które pojawiły się w wyniku sukcesji naturalnej. Taka różnorodność stanowi dodatkowe urozmaicenie otoczenia wzniesienia, które porasta głównie sosna pospolita.

Obecnie Góra Kamieńska przyciąga turystów nie tylko z Polski oferując liczne atrakcje. Chętni mogą skorzystać z toru saneczkowego o długości 620 m, gdzie rozpędzić się można do 11 m/s  (ok. 40 km/h) lub parku rozrywki. Da miłośników sportów zimowych przygotowano stok narciarski i wyciągi krzesełkowe i talerzykowe. Latem wyciągiem można dostać się na szczyt z rowerem i skorzystać z trzech tras zjazdowych o łącznej długości około 60 km. Po zachodniej stronie Góry wybudowano taras widokowy, z którego można podziwiać elektrownię "Bełchatów". Jeśli komuś będzie mało wrażeń, może swoich sił spróbować na ściance wspinaczkowej, która ze względu na zewnętrzne umiejscowienie czynna jest sezonowo.

Jednak obecne atrakcje to nie wszystko. W związku z zagospodarowaniem hałdy i eksploatacją Pola Szczerców (po zachodniej stronie wyrobisk) planuje się zwiększyć atrakcyjność całego obszaru. Wśród infrastruktury turystycznej, która mogłaby powstać, wymienia się m.in. kryty stok narciarski, trasy rowerowe, pole golfowe, a u podnóży zwałowiska nawet tor wyścigowy czy hipodrom. Wraz z Górą Kamieńską całość ma tworzyć ogromny kompleks obsługiwany przez liczne hotele i restauracje dostosowane do różnych grup wiekowych i zamożności odwiedzających, wypożyczalnie sprzętu, parkingi. Realizacji licznych pomysłów z pewnością pomogłoby niemal centralne położenie rekultywowanego obszaru oraz to, że wyrobiska ostatecznie będą w całości zalane i utworzone zostaną jeziora.

Mówiąc o Górze Kamieńskiej, warto wspomnieć jeszcze jeden jej charakterystyczny obiekt. Duże wzniesienie ponad otaczający go płaski teren umożliwiło uruchomienie w 2007 r. elektrowni wiatrowej na szczycie. Całość składa się z 15 turbin o mocy ponad 2 MW każda (łączna moc 31 200 MW) i jest niezwykle charakterystycznym obiektem Góry Kamieńskiej. Patrząc na całość od zachodu, zobaczymy niezwykłe zestawienie wyrobiska i elektrowni opartej na surowcu nieodnawialnym z elektrownią wykorzystującą odnawialną energię wiatru.

Góra Kamieńska jest przykładem niezwykłych możliwości kształtowania krajobrazu przez człowieka. Przejścia od degradacji krajobrazu do utworzenia nowych siedlisk dla zwierząt i możliwości rozwoju dla lokalnej społeczności.

Literatura źródłowa:

1. Kasztelewicz Z., Kaczorowski J., Rekultywacja i rewitalizacja kopalń węgla brunatnego na przykładzie kopalni "Bełchatów", Górnictwo i geoinżynieria, Rok 33, Zeszyt 2, 2009, s. 187-2012
2. Krzaklewski W., Pająk M., Pietrzykowski M., Wójcik J., Rozwój metod rekultywacji leśnej zwałowiska zewnętrznego Pola Eksploatacyjnego Bełchatów [w:] Węgiel brunatny gwarantem bezpieczeństwa energetycznego, Agencja Wydawniczo-Poligraficzna ART-TEKST, Kraków 2016, s.285-292
3. Wójcik J., Krzaklewski W., Zalesienia jako metoda rekultywacji terenów bezglebowych w górnictwie węgla brunatnego w Polsce, Inżynieria Ekologiczna (Ecological Engineering), Vol. 20 (1), 2019, s. 24-37
4. Świątkowski Z., Kopalnia węgla brunatnego - szansa czy zagrożenie dla rozwoju turystyki?, Zagrożenia i szanse dla środowiska a rozwój turystyki, Zeszyty Naukowe. Turystyka i Rekreacja, 2013, nr 1 (11)