Szczepionki - niedoceniany sojusznik ludzkości

Epidemia odry w Czechach przybiera na sile. Dzisiejsza łatwość do przemieszczania się pomiędzy poszczególnymi krajami sprawia, że choroba może się rozprzestrzenić także do Polski. Naukowcy szacują, że jedna osoba chora na odrę może zarazić 15-20 innych. Dla porównania - jedna osoba chora na grypę jest w stanie zarazić maksymalnie 3 inne. Zakażenie następuje drogą kropelkową lub poprzez kontakt z chorym. Powrót odry do "katalogu chorób" jest realny, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że w 2017 r. odnotowano aż 4 razy więcej zachorowań na odrę w Europie niż rok wcześniej. A przecież sezon turystyczny dopiero na horyzoncie.

Jak to w ogóle możliwe, że odra uważana w wielu krajach (m.in. Wielkiej Brytanii czy USA) uznawana za eradykowaną powraca z taką siłą? Odpowiedzialni za to są rodzice, którzy dobrowolnie rezygnują ze szczepień swoich dzieci. A odry należy bać się zawsze, bo może pozostawiać niebezpieczne powikłania neurologiczne. W Czechach na odrę chorują głównie niemowlaki, które jeszcze nie przyjęły szczepionki. Czy podobnych epidemii w kolejnych latach będzie więcej?

Szczepienia ochronne często są utożsamiane z immunizacją dzieci. W rzeczywistości jednak, szczepienia pomagają chronić całe rodziny - od kobiet w ciąży, przez maluchów i nastolatków po osoby dorosłe i seniorów. To krytyczne narzędzie, które ratuje (według raportów WHO) 2-3 mln żyć rocznie. Według Centr Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) szczepionki są jednym z najpotężniejszych wynalazków publicznej służby zdrowia XX wieku, zaraz za czystą woda. Ale szczepienia mogą pomóc ocalić jeszcze więcej osób. Aby tak się stało, każdy powinien przyjmować rekomendowane szczepienia.

Każda matka chce jak najlepiej dla swojego dziecka. Dla matek, dla których jest to tożsame z immunizacją swoich noworodków, powinno oznaczać coś jeszcze: ochronę własnego organizmu jeszcze w trakcie ciąży. Dwóch najniebezpieczniejszych chorób zakaźnych dla noworodków - krztuśca i grypy - tak naprawdę można uniknąć dzięki szczepieniom ochronnym. Matka poddająca się immunizacji podczas ciąży, wytwarza przeciwciała, które są przekazywane dziecku, zapewniając mu ochronę. Wbrew niektórym opiniom, nie jest możliwe, by inaktywne lub osłabione patogeny w szczepionce przedostały się do rozwijającego się płodu. Badania kliniczne wykazały, że jedynym skutecznym sposobem ochrony dzieci przed krztuścem jest szczepienie matek w trzecim trymestrze ciąży.

- Chociaż liczba zgonów dzieci urodzonych w ciągu 3,5 roku od wprowadzeniu programu szczepień matek w ciąży przeciwko krztuścowi spadła, odnotowano 16 przypadków śmierci dzieci w wieku 10 tygodniu lub młodszych z potwierdzonym krztuścem. Tylko dwie matki tych dzieci były szczepione podczas ciąży i w obu przypadkach szczepionka była podana zbyt późno i nie zdążyła się wykształcić pełna odporność u dzieci. To pokazuje jak ważna jest immunizacja we właściwym czasie, zwłaszcza w przypadku kobiet w ciąży - powiedział prof. David Salisbury z londyńskiego Chatham House na konferencji Discover! The World of Vaccines zorganizowanej przez firmę Pfizer w Grange Castle w Dublinie.

Szczepienia przyjmowane przez matkę podczas ciąży nie tylko chronią dziecko, ale i organizm kobiety. Zmiany w układzie immunologicznym, sercu i płucach podczas ciąży sprawiają, że kobieta jest bardziej odporna na niektóre choroby. Badanie, które miało na celu sprawdzenie skuteczności szczepień ochronnych u kobiet podczas ciąży wykazało, że immunizacja zmniejsza ryzyko wystąpienia związanych z grypą zakażeń dróg oddechowych o połowę(3).

Programy szczepień ochronnych odniosły na świecie ogromny sukces w procesie ochrony przed chorobami u dzieci. W 1980 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że ospa prawdziwa została wyeliminowana i już nie zagraża ludzkości. Ostatni przypadek ospy prawdziwej miał miejsce w 1978 r. Jesteśmy coraz bliżej wyeliminowania polio (dzisiaj występuje tylko w Pakistanie i Afganistanie), a wiele części świata pozostaje wolna od endemicznych przypadków odry i różyczki(4).

Zalety szczepień ochronnych nie kończą się na dzieciach. Immunizacja poszczególnych jednostek pomaga rozprzestrzeniać się odporności na ich rodzinę, przyjaciół i sąsiadów - także tych, którzy nie poddali się szczepieniu. To zjawisko zwane odpornością stadną (ang. herd immunity) często zatrzymuje lub opóźnia rozprzestrzenianie się choroby. Im większa jest proporcja osób w społeczeństwie, które są odporne, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że ci, którzy nie są odporni, wchodzą w kontakt z osobą zakażoną. Ten mechanizm sprawdza się w przypadku inwazyjnej choroby pneumokokowej (iChP), najcięższej postaci zakażenia pneumokokami obejmującej zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsę. Ten typ zakażenia pneumokokami może powodować niewydolność wielonarządową, m.in. zaburzenia oddychania, krążenia, a w ostateczności także śmierć.

- Ryzyko śmierci z powodu grypy wzrasta wraz z obecnością dodatkowych chorób. Szczepienia ochronne są szczególnie ważne dla najmłodszych i najstarszych osób - powiedział dr Stephen Lockhart, szef badań klinicznych w koncernie Pfizer.

W świecie immunologii wygrywamy wszyscy (i osoby zaszczepione, i niezaszczepione) i wszyscy przegrywamy w przypadku pandemii. Matka Natura po raz kolejny udowadnia, że jest sprawiedliwa. Warto jednak pamiętać, że im mniej osób zaszczepionych, tym odporność stadna słabsza, a co za tym idzie - mniej skuteczna ochrona osób niezaszczepionych.

Podczas gdy rodzice nie są w stanie ustrzec dorastających dzieci przed ryzykownymi zachowaniami, poprzez szczepienia ochronne mogą ochronić je przed niektórymi infekcjami. Na kontakt z wieloma z nich są one narażone podczas codziennych czynności. A wcale nie jest tak, że nastolatkowie mają silniejszy układ odpornościowy od młodych dzieci. Wiele chorób może zaatakować bez ostrzeżenia, nawet w wyjątkowo zdrowe osoby. Dojrzewanie to ważny czas na zaszczepienie dzieci przeciwko licznym chorobom, takim te wywołane meningokokami czy wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Odpowiednio wczesna immunizacja zapewnia ochronę przed długoterminowymi konsekwencjami chorób.

Choroba meningokokowa to niepospolita, ale poważna choroba powodowana przez bakterię Neisseria meningitidis. Wywołuje ona infekcję płynu mózgowo-rdzeniowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i zakażenia ogólnoustrojowe (bakteremię lub sepsę). Bakterie, które wywołują chorobę meningokokową stale mutują - uważa się, że większość zachorowań jest wywoływana przez sześć różnych szczepów. Szacuje się, że ok. 24 proc. dzieci w okresie dojrzewania może być nosicielami tych bakterii, a ich zaszczepienie jest szczególnie ważne.

Nawet w przypadku podjęcia odpowiedniego leczenia, 10-15 osób z grupy 100 z chorobą meningokokową umrze. Spośród tych, które przeżyją, jedna na pięć będzie obciążona poważnymi powikłaniami, takimi jak uraz mózgu, utrata słuchu, zniszczenie nerki czy amputacje kończyn. A przecież inwazyjnej chorobie meningokokowej (IChM) można zapobiec. W wielu krajach szczepienia przeciwko N. meningitidis są obowiązkowe. Niestety, wciąż nie istnieje szczepionka, która chroniłaby przed wszystkimi serotypami bakterii.

Wyprodukowanie prostej szczepionki to koszty na poziomie 500 mln dolarów, chociaż niektóre z nich mogą kosztować 4 razy więcej.

---

Kiedy nastolatkowie zaczynają inicjację seksualną, rośnie ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Każdego roku taki "prezent" dostaje średnio 14 mln osób. A obecność tego wirusa w organizmie może wywoływać niektóre nowotwory, np. raka szyjki macicy, raka odbytu i raka gardła. To niezwykłe, ale HPV jest główną przyczyną występowania raka szyjki macicy, co kosztuje życie 266 000 kobiet rocznie (głównie w krajach rozwijających się). Szacuje się, że bez odpowiednich działań, roczna śmiertelność z powodu raka szyjki macicy może wzrosnąć do 416 000 w 2035 r.

Szczepionki dla dorosłych są dostępne od dawna, ale wciąż nie korzysta z nich wystarczająco dużo osób. Choroby zwalczane drogą szczepień powodują około 350 razy więcej zgonów u dorosłych niż u dzieci. WHO na każdym kroku podkreśla, że szczepienia nie tylko pozwalają ocalić życie, ale i wiele pieniędzy. Dla przykładu - roczne straty finansowe, które w Stanach Zjednoczonych powoduje grypa to ok. 6 mld dolarów. W latach 1990-2010 programy szczepień przeciwko sezonowej grypie pozwoliły oszczędzić ok. 70 dol. na każdej zaszczepionej osobie.

Inną poważną chorobą, która zbiera śmiertelne żniwo wśród dorosłych jest pneumokokowe zapalenie płuc. Od początku lat 60. ubiegłego wieku umieralność stale wynosi ok. 12 proc. Bezpośrednie koszty poniesione przez państwo z tytułu niezdolności do pracy osób chorych w Zachodniej Europie szacuje się na 2,5 mld euro rocznie.

Z kolei ok. 30 proc. dorosłych doświadczy w swoim życiu przynajmniej jeden epizod półpaśca. To ostra wirusowa choroba zakaźna, której czynnikiem wywołującym jest wirus herpes virus varicella - ten sam powodujący ospę wietrzną. Choroba występuje u osób, które wcześniej przeszły ospę wietrzną i u których doszło do reaktywacji utajonego zakażenia w zwojach czuciowych lub zakażenie nastąpiło poprzez zetknięcie się z chorym na wietrzną ospę. Półpasiec powoduje powstawanie bolesnych pęcherzyków i wysypki, zlokalizowanych w charakterystycznych miejscach - wzdłuż przebiegu nerwów. Co druga osoba powyżej 85. roku życia przechodzi półpasiec. Jednym z najpoważniejszych powikłań po chorobie jest przewlekła neuralgia (ang. postherpetic neralgia, PHN), która powoduje silny ból w miejscach, w których wysypka się pojawiła. Na podstawie danych zebranych w Niemczech w latach 2004-2009, koszty leczenia osób dorosłych na półpaśca sięgają 113,09 mln euro rocznie.

Szczepionki to niedoceniany sojusznik ludzkości. Mimo kontrowersji, które budzą dzisiaj, to jeden z najlepszych sposobów zapobiegania chorobom jaki znamy. Koncerny farmaceutyczne powinny na pierwszym miejscu stawiać skuteczność i bezpieczność opracowywanych szczepionek. Chociaż prawdopodobnie nigdy nie uda się opracować szczepionki wolnej od potencjalnych skutków ubocznych, bo nie wszystkie reakcje ludzkiego organizmu da się przewidzieć. Przyroda nie jest statyczna - ciągle się zmienia, a my, jako centralny jej punkt, jesteśmy częścią tego procesu.

--------------------

Źródła:

1. WHO. Measles Fact Sheet http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/measles
2. CDC.Pertusis: Fast Facts. https://www.cdc.gov/pertussis/fast-facts.html
3. CDC. Vaccine Effectiveness - How Well Does the Flu Vaccine Work? https://www.cdc.gov/flu/about/qa/vaccineeffect.htm
4. The Pan American Health Organization. Region of the Americas is declared free of measles. https://www.paho.org/hq/index.php?option=com_content&view=article&id=12528%3Aregion-americas-declared-free-measles&catid=740%3Apress-releases&Itemid=1926&lang=en
5. CDC. New and Underused Vaccines. Pneumococcus.  https://www.cdc.gov/globalhealth/immunization/sis/vacs_detail.htm
6. WHO. Immunization. Vaccines and Biologicals: Rotavirus. http://www.who.int/immunization/newsroom/newsstory_rotavirus_vaccines_immunization_programmes/en/
7. Johns Hopkins School of Public Health International Vaccine Access Center. The Value of Investing in Vaccinces. https://www.jhsph.edu/research/centers-and-institutes/ivac/resources/vaccine-cost-effectiveness.html