Co Polska ma pod ziemią? Największe w Europie i jedno z największych na świecie złoże rudy miedzi

W 1957 r. w otworze wiertniczym Sieroszowice IG-1 między Lubinem a Głogowem odkryto łupek miedzionośny, a wraz z nim złoże miedzi i jak się wkrótce okazało, również srebra. Zespół, który to udokumentował, prowadzony był przez prof. Jana Wyżykowskiego. Dokonanie było znaczące - zidentyfikowano największe w Europie złoże rud miedzi. Dało to początek Nowemu Zagłębiu Miedziowemu na Dolnym Śląsku, wspomina Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, dodając, że "Polska stała się tym samym światowym producentem miedzi i srebra".

To największe w Europie i jedno z największych na świecie złoże rudy miedzijest "sercem KGHM". Identyfikacja bogatych złóż rudy miedzi miała ogromne znaczenie dla polskiej sytuacji gospodarczej, prowadząc do rozwoju przemysłu miedziowego i powstania licznych zakładów górniczych oraz hutniczych w regionie.

Nowe Zagłębie Miedziowe, znane również jako Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM), zaczęło się rozwijać w kilka lat od udokumentowania złoża podczas badań prof. Jana Wyżykowskiego. Jak wskazuje dr inż. Mateusz Jabłoński z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w komentarzu dla Geekweeka, "profesora Wyżykowskiego nazywa się często odkrywcą, lecz eksploatacja miedzi na tym terenie w mniejszej skali funkcjonowała już na długo przed jego urodzeniem, a Dolny Śląsk był silnym ośrodkiem wydobywczym miedzi od XVII wieku". Teraz ten kluczowy region przemysłowy w Polsce obejmuje obszar między miastami Legnica i Głogów, w tym powiaty legnicki, lubiński, głogowski oraz polkowicki.

- Rozpoznanie geologiczne realizuje się poprzez odwierty w założonej siatce, robi się potem z tego model czy szkic, przekrój złoża i na tej podstawie wiadomo, jak się ono prezentuje, jaka jest jego kubatura, masa i w efekcie wartość. Odkrycie złoża i jego udokumentowanie daje pierwszeństwo w wydobyciu zgodnie z prawem górniczym i geologicznym, w związku z czym już na samo rozpoznanie trzeba uzyskać koncesję. Złoża miedzi w rejonie Nowego Zagłębia są już na tyle udokumentowane, że wiadomo, w którą stronę iść z pracami. Eksploatacja mniej więcej od lat 70., 80. postępuje na północ od Lubina, a w samym Lubinie jest ona już niewielka. Złoże tam ma upad na północ i w zasadzie podchodzi praktycznie pod Głogów, więc perspektywicznie to wydobycie będzie dalej szło na północ - wyjaśnia dr inż. Mateusz Jabłoński.

Największym ośrodkiem LGOM jest Legnica. Szyb w Kwielicach pod Głogowem to natomiast jedna z najważniejszych inwestycji w historii KGHM Polska Miedź oraz największy podziemny projekt w branży metali nieżelaznych w Europie. Najdawniejszą częścią nowego Zagłębia jest za to rejon Lubina, gdzie znajduje się najstarsza kopalnia obszaru - Zakłady Górnicze Lubin. Zasoby przemysłowe złoża Lubin-Małomice w 2017 r. szacowano na ponad 336 milionów ton rudy miedzi, ze średnią zawartością miedzi wynoszącą 0,95 proc. oraz srebra 48 g/Mg. Odkrywanie kolejnych miejsc i praca w nich nie należą przy tym do najłatwiejszych.

- Problematyczna jest obecnie głębokość zalegania złóż miedzi. W okolicach Legnicy to ok. 500 metrów, ale już w okolicach Lubina - jakieś 700 do 1000 metrów. W tym momencie najgłębszy polski szyb to już prawie 1,5 km, na północ od Jerzmanowej, pod Głogowem. Tam temperatura macierzysta skał wynosi prawie 50 stopni Celsjusza, nawet po klimatyzowaniu tego przodka to jest ciągle ok. 40 stopni. To w zasadzie są warunki, w których ciężko robić cokolwiek. Już w tym momencie w okolicach Rudnej czy Polkowic, czyli w wyrobiskach liczących kilkadziesiąt już lat, na głębokości ok. 1000-1200 m temperatura, w jakiej przychodzi pracować górnikom, to jest ponad 30 stopni. Zmechanizowane zawody górnicze, które opierają się na operowaniu ładowarkami czy spychaczami, jeszcze mają klimatyzowane kabiny. Ale już np. geodeci mierniczy mają duży problem z pracą w takich rejonach. Oczywiście kopalnie dbają o bezpieczeństwo pracowników, ale trzeba się liczyć z tym, że każde 50-100 metrów w głąb ziemi to nowe zagrożenia, m.in. dużo wyższa temperatura, wynikająca ze stopnia geotermalnego, który akurat na terenie Zagłębia jest dość wysoki - tłumaczy Jabłoński.

Oczywiście do tego dochodzą kwestie odstawy urobku po flotacji. W Polsce mamy należący do KGHM Polska Miedź Żelazny Most - największy w Europie zbiornik odpadów poflotacyjnych, który związany jest właśnie z działalnością w Zagłębiu Miedziowym.

- Obiekt ten jest integralnym elementem ciągu technologicznego produkcji miedzi na tym obszarze i w Europie jest rekordowy, a na świecie zdaje się, że jest w pierwszej piątce. Jest to bardzo wysoka, duża zapora ziemna, która ma jednak ograniczoną pojemność. Aby poszerzyć jej możliwości, kilka lat temu otworzono nową Kwaterę Południową, która daje perspektywę na odstawę kolejnych partii materiału i ulepsza monitorowanie zbiornika. Postęp technologiczny zarówno wydobycia jak i flotacji, czyli odzyskiwania tych wartościowych pierwiastków z wydobytych skał, daje ogólnie nadzieje na to, że ta eksploatacja będzie dłużej jeszcze opłacalna i ekonomicznie uzasadniona - wskazuje Jabłoński w komentarzu dla Geekweeka.

Eksploatowane przez KGHM Polska Miedź złoże przynosi Polsce szereg korzyści. Wydobywana w Zagłębiu Miedziowym miedź znajduje zastosowanie w wielu sektorach, takich jak energetyka, elektronika, czy motoryzacja i zbrojeniówka. Miedź jest kluczowa m.in. w produkcji kabli, samochodów elektrycznych czy OZE.

Dzięki rozwojowi przemysłu hutniczego, chemicznego i technologii związanych z przetwarzaniem miedzi pojawiły się nowe miejsca pracy, a przy tym prowadzone są inwestycje w nowoczesne technologie wydobycia i przetwarzania rud. Rosnące zapotrzebowanie na miedź oznacza stabilność rynku surowcowego w Polsce - polska miedź trafia nie tylko do krajów Unii Europejskiej, ale i dalej, np. do Azji.

W 2023 r. spółki z Grupy Kapitałowej KGHM podpisałyumowę o strategicznej współpracy ze spółkami z Grupy Kapitałowej Polskiej Grupy Zbrojeniowej (PGZ). Chodziło o wspólne projekty badawczo-rozwojowe, produkcyjne i handlowe, z priorytetem dla obszaru amunicyjno-rakietowego, np. przy produkcji amunicji. Za jeden z impulsów wskazano m.in. wojnę w Ukrainie, a porozumienie wpisało się w rządowy program budowania rezerw amunicyjnych dla Wojska Polskiego. W tym samym roku zarząd KGHM wspominał, że produkcja miedzi i srebra w Polsce była na rekordowym poziomie w 60-letniej historii firmy.

W Polsce w produkcji z miedzi specjalizuje się kilka firm, a wśród nich jest m.in. Walcownia Metali Nieżelaznych "ŁABĘDY", która przedstawia się jako jedyna firma w Polsce produkującą wyroby walcowane z miedzi i stopów miedzi w pełnym cyklu produkcyjnym. KGHM Polska Miedź wśród produktów wymienia natomiast katody miedziane, walcówkę miedzianą, drut z miedzi beztlenowej, drut z miedzi beztlenowej zawierającej srebro, granulat miedziany.

Katody zastosowanie znajdują m.in. w wyrobie drutów, rur czy blach. Przeciągnięte z walcówki druty i pasemka stosowane są natomiast do budowy żył przewodzących w kablach i przewodach elektrycznych. Przeciągane druty z miedzi beztlenowej bez i ze srebrem są wykorzystywane do budowy żył, które są używane w przewodach i kablach do systemów IT czy elektrowni jądrowych. Granulat uzyskiwany jest z przeznaczeniem do produkcji stopów i do procesów galwanizacji.

Polska ma duży wkład w obrót miedzią zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Dzięki rozwiniętemu przemysłowi przetwórczemu miedź z Zagłębia Miedziowego przyczynia się do wzmocnienia pozycji Polski na międzynarodowych rynkach surowców i produktów miedzianych. Sytuacja rysuje się stabilnie, a w komunikacie z listopada 2024 roku KGHM wskazał, że "produkcja miedzi w Grupie Kapitałowej KGHM Polska Miedź S.A. osiągnęła 544 tys. ton, co oznacza wzrost o 3 proc. w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego, a przychody wzrosły o 2 proc.".

Zagłębie Miedziowe to jeden z filarów polskiej gospodarki, dający gigantyczne wpływy, dużo miejsc pracy i korzyści strategiczne w świecie surowców. Szacuje się, że już w 2025 r. popyt na miedź znów wzrośnie, a w 2030 r. poziom zapotrzebowania na miedź będzie dwukrotnie wyższy od obecnego. PIG PIB wskazuje, że dodatkowym czynnikiem wpływającym na stale rosnące zainteresowanie tym surowcem jest postęp prac badawczych oraz rozwój innowacji technologicznych.

Źródła: KGHM, Polski Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, PAP, AGH Kraków.