AI sprawia, że czujemy się geniuszami, choć wcale nimi nie jesteśmy
Badania fińskich naukowców z Uniwersytetu Aalto pokazują, że korzystając ze sztucznej inteligencji, przeceniamy swoje zdolności poznawcze. Nawet osoby dobrze znające zasady działania AI zbyt mocno wierzą w swoje kompetencje i w odpowiedzi maszyny, którym oddają własne myślenie.
Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie Aalto pokazuje, że korzystając z narzędzi takich jak ChatGPT, nie tylko nie potrafimy trafnie ocenić swoich umiejętności, ale wręcz je przeceniamy. I to niezależnie od poziomu faktycznej wiedzy.
Efekt Dunninga-Krugera w świecie AI
To odwrócenie znanego efektu Dunninga-Krugera, zgodnie z którym osoby o niskich kompetencjach mają tendencję do zawyżania swojej samooceny, a osoby bardziej kompetentne do jej zaniżania.
- Odkryliśmy, że w przypadku sztucznej inteligencji efekt Dunninga-Krugera znika. Co więcej, im większa znajomość AI, tym większa pewność siebie - mówi profesor Robin Welsch z Aalto University. Jak dodaje, osoby obeznane z technologią AI nie tylko nie były lepsze w ocenie własnych wyników, ale wykazywały większą, a wręcz nadmierną pewność.
"Mądrzejsi", ale nie bardziej świadomi
W eksperymencie przeprowadzonym przez fińskich naukowców wzięło udział około 500 uczestników, którzy rozwiązywali logiczne zadania oparte na testach LSAT - słynnym amerykańskim egzaminie wstępnym na studia prawnicze. Połowa z pomocą ChataGPT, połowa samodzielnie. Po każdym zadaniu proszono ich o ocenę własnych wyników. Te były jednoznaczne: wszyscy przeceniali swoje osiągnięcia, a użytkownicy AI robili to szczególnie mocno. Co ciekawe, większość użytkowników zadowalała się zaledwie jednym poleceniem do ChataGPT. Kopiowali pytanie, wklejali je do systemu i brali odpowiedź bez żadnej weryfikacji.
Ludzie po prostu zakładali, że AI rozwiąże problem za nich. To klasyczny przykład odciążania poznawczego, kiedy cały proces myślenia oddajemy maszynie.
Ta "ślepa ufność" prowadzi do zubożenia zdolności metapoznawczych, czyli (prościej mówiąc) umiejętności monitorowania własnego myślenia. - Obecne narzędzia AI nie sprzyjają metapoznaniu. Nie uczymy się na własnych błędach. Potrzebujemy platform, które zachęcają do refleksji nad procesem myślenia - zauważa doktorantka Daniela da Silva Fernandes, główna autorka publikacji.
Zobacz również:
To paradoks naszych czasów... Sztuczna inteligencja faktycznie poprawia nasze wyniki, ale tylko na papierze. W rzeczywistości, jak piszą autorzy badań, AI "czyni nas mądrzejszymi, ale nie bardziej świadomymi". A może nawet odwrotnie - coraz częściej powierzamy jej to, co najcenniejsze u człowieka, czyli zdolność do samodzielnego myślenia.
Źródło: Uniwersytet Aalto
Publikacja: Daniela Fernandes et al, AI makes you smarter but none the wiser: The disconnect between performance and metacognition, Computers in Human Behavior (2026). DOI: 10.1016/j.chb.2025.108779
