Zaćmienie Księżyca w 2023 roku tylko jeden raz na polskim niebie

Najbliższe i jedyne zaćmienie Księżyca w 2023 roku nad polskim niebem będziemy mogli podziwiać dopiero pod koniec października. Srebrny Glob znajdzie się wtedy w cieniu rzucanym przez Ziemię, jednak tylko częściowo. 28 października tarcza naszej planety zasłoni Księżyc w 12%.Kiedy będzie zaćmienie Księżyca? Do najbliższego całkowitego zaćmienia Księżyca przyjdzie nam poczekać aż do 14 marca 2025. Ten rok wynagrodzi nam jednak oczekiwanie i już po kilku miesiącach, 7 września, będziemy mieli kolejną szansę podziwiać naszego naturalnego satelitę w pełnym zacienieniu. Jak dochodzi do zaćmień i od czego zależy ich częstotliwość?

Do zaćmienia Księżyca dochodzi wtedy, kiedy trzy ciała niebieskie (Słońce - Ziemia - Księżyc) znajdą się w jednej linii, a dysk naszej planety rzuca cień, przez który podczas swojej wędrówki po niebie przechodzi Księżyc. Jeżeli Księżyc okrąża Ziemię w ciągu 27 dni, to dlaczego nie obserwujemy zaćmienia co miesiąc?

Odpowiedzią na to pytanie są odchylenia. Orbita Ziemi wokół Słońca jest odchylona względem orbity Księżyca wokół Ziemi. Właśnie z powodu tej asymetrii zaćmień nie możemy oglądać regularnie, ale tylko przy okazji synchronizacji płaszczyzn dwóch wymienionych ruchów orbitalnych.

Odchylenia orbit są również odpowiedzialne za wyróżnienie kilku różnych rodzajów zaćmień. Różnią się one stopniem zacienienia tarczy Srebrnego Globu, w zależności od stopnia wejścia Księżyca w cień rzucany przez Ziemię. Aby łatwiej zobrazować sobie ten proces, warto spojrzeć na poniższą grafikę i dwa pojęcia związane z omawianym zjawiskiem.

• Stożek cienia całkowitego (umbra) to miejsce geometryczne tych punktów znajdujących się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, z których Słońce jest całkowicie niewidoczne. 
• Stożek półcienia (penumbra) to miejsce geometryczne tych punktów, z których tylko część Słońca jest widoczna, a część zasłonięta przez Ziemię. 

Uzbrojeni w niezbędną wiedzę możemy teraz skupić się na różnych rodzajach zaćmień Księżyca, możliwych do zaobserwowania z powierzchni Ziemi.

• Zaćmienie półcieniowe - część lub cała tarcza Księżyca znajduje się w stożku półcienia (penumbra). Ten rodzaj zaćmienia jest widoczny gołym okiem tylko w przypadku wejścia w strefę półcienia przynajmniej 70% powierzchni tarczy Księżyca. 
• Zaćmienie częściowe - zjawisko, w którym tylko część tarczy Księżyca znajduje się w stożku cienia całkowitego (umbra). Ten rodzaj zaćmienia jest znacznie łatwiejszy do obserwacji. Fragmenty ukryte w pełnym cieniu dla obserwatora na Ziemi stają się prawie niewidoczne. 
• Zaćmienie całkowite - zachodzi, kiedy cała tarcza Księżyca znajdzie się w stożku cienia całkowitego. Maksymalny możliwy czas trwania tego zjawiska to 1 godzina i 47 minut. Ze zjawiskiem zaćmienia wiąże się także fenomen Krwawego Księżyca. Podczas przechodzenia ze stożka półcienia do cienia całkowitego Księżyc stopniowo traci swoją jasność, aż do momentu pełnego wejścia w zacienienie.  

Mimo że bezpośrednio do powierzchni Księżyca nie dochodzi wtedy żaden promień, to światło słoneczne rozprasza się w ziemskiej atmosferze. Zachodzi wtedy efekt rozpraszania Rayleigha - fale elektromagnetyczne ulegają rozproszeniu.

Promieniowanie o krótszej fali (zielone i niebieskie) rozprasza się łatwiej niż to o najdłuższej fali na skali światła widzialnego - światło czerwone. To właśnie temu zjawisko Księżyc podczas zaćmienia całkowitego zawdzięcza swoją krwawą barwę. Co ciekawe, dokładnie ten sam proces odpowiada za niebieską barwę nieba w ciągu dnia.

Zaćmienie horyzontalne (selenelion) - nietypowy i rzadki rodzaj zaćmienia, który możemy obserwować tylko w okolicach wschodu i zachodu Słońca. Ze względu na miraż związany z refrakcją atmosferyczną, obserwator może obserwować na niebie Słońce i zaćmiony Księżyc jednocześnie.

W Polsce w 2023 roku będzie tylko jedna szansa na doświadczenie częściowego zaćmienia Księżyca. Jak już wspomnieliśmy - 28 października.

Jeżeli jednak ktoś planuje wycieczkę do Afryki lub Azji w okolicach 5 maja będzie miał jeszcze jedną szansę na obserwację zaćmienia półcieniowego, które przestanie być widoczne zaledwie kilkadziesiąt minut za wcześnie, abyśmy mogli zobaczyć je z terytorium Polski.

W 2024 roku - 18 września - będziemy mogli oglądać tylko niewielkie (8%) zacienienie tarczy Księżyca. Zaćmienie całkowite zobaczymy dopiero 14 marca 2025 roku.

Austriacki astronom Teodor Oppolzer obliczył, że między 1207 rokiem p.n.e. a 2162 rokiem naszej ery, czyli w okresie 3369 lat, wypadnie 8000 zaćmień Słońca i 5200 zaćmień Księżyca. Oto tabela przedstawiająca najbliższe zaćmienia Księżyca do 2030 roku:

CZYTAJ TAKŻE:

Nadchodzi całkowite zaćmienie Księżyca. Co to za zjawisko?

Zaćmienie Księżyca 2022. Kiedy będzie w Polsce to najbliższe?

Zaćmienie Księżyca inne niż wszystkie. Tak wygląda z kosmosu