Czerniak - najbardziej zdradliwy nowotwór młodych ludzi

Czerniaki najczęściej pojawiają się na skórze, ale mogą wystąpić także w obrębie ust, nosa czy gałki ocznej. Czerniak charakteryzuje się agresywnym wzrostem oraz możliwością tworzenia wczesnych i licznych przerzutów, które są bardzo trudne w leczeniu farmakologicznym. To właśnie czerniak przerzutowy jest najbardziej śmiertelną formą choroby, występującą gdy nowotwór rozprzestrzenia się poza powierzchnię skóry do innych organów, takich jak węzły chłonne, płuca, mózg i inne obszary organizmu.Czerniak, który początkowo pojawia się na powierzchni skóry, z czasem wrasta w jej głąb i wychodzi poza obręb skóry właściwej do naczyń krwionośnych na ponad 1 mm. Następnie za ich pośrednictwem, w bardzo krótkim czasie (nawet do 3 miesięcy) dociera do całego organizmu. Tymczasem, usunięcie czerniaka miejscowego, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana, pozwala na wyleczenie aż 97 proc. chorych. Dlatego niezmiernie ważne jest jego szybkie i prawidłowe rozpoznanie.

Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwija się na powierzchni skóry, najczęściej na odsłoniętych częściach ciała. Może powstawać na skórze wcześniej niezmienionej lub w zakresie istniejących już znamion. Regularne i dokładne obserwowanie swojej skóry pozwala na wczesne wykrycie nowotworu. Wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które budzą niepokój i wydają się podejrzane, powinny zostać zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga-onkologa i w razie jakichkolwiek wątpliwości wycięte. Objawy takie jak swędzenie, krwiawienie i pękanie znamienia również jest sygnałem alarmowym i wymaga natychmiastowej konsultacji.

Badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne. Lekarz dokładnie ogląda skórę całego ciała, włącznie ze skórą głowy, stopami, skórą między palcami, a także okolicą odbytu i narządów płciowych. Wykorzystuje w tym celu dermatoskop - urządzenie, które pozwala na 10-, 12-krotne powiększenie i dodatkowe oświetlenie obserwowanego obszaru, dzięki czemu uwidoczniona zostaje głębsza struktura znamienia pozwalająca wychwycić wszelkie atypowe zmiany. Wykorzystanie dermatoskopii pozwala na uniknięcie diagnostycznych pobrań podejrzanych znamion.Podstawą dalszej diagnostyki czerniaka, która zapewnia prawidłowe rozpoznanie choroby, jest biopsja, czyli mikroskopowe badanie całej zmiany barwnikowej usuniętej przez chirurga. Zabieg ten wykonuje się w znieczuleniu miejscowym - pobierany jest wycinek zmiany skórnej z zachowaniem 1-2 mm niezmienionej chorobowo skóry. Poddaje się go ocenie histopatologicznej przeprowadzonej pod mikroskopem, która powinna uwzględniać m.in. grubość zmiany, obecność lub brak owrzodzienia i indeks mitotyczny, czyli liczbę komórek w trakcie podziału. Uwzględnione są również informacje prognostyczne tj. podtyp czerniaka, obecność inwazji nowotworowej naczyń, obecność nasilenia nacieku zmiany przez komórki układu odpornościowego, a także stopień zajęcia warstw skóry.W celu ustalenia stopnia zaawansowania nowotworu określa się stan węzłów chłonnych oraz obecność przerzutów. W tym celu wykonuje się badanie RTG klatki piersiowej oraz USG jamy brzusznej, a u pacjentów o niespecyficznych objawach dodatkowo przeprowadza się badania z zastosowaniem tomografii komputerowej lub pozytonowej tomografii emisyjnej.

Leczenie czerniaka rozpoczyna się od określenia typu czerniaka oraz stopnia zaawansowania choroby. Gdy komórki nowotworowe zajęły głębsze części organizmu i dotarły do węzłów chłonnych lub innych organów, konieczne jest całkowite wycięcie wartowniczych węzłów chłonnych oraz rozpoczęcie leczenia systemowego. Przy zaawansowanym stadium czerniaka stosuje się chirurgię, chemioterapię, radioterapię, immunoonkologię oraz terapię celowaną.

W ostatnich latach największą nadzieję dla pacjentów z zaawansowanym czerniakiem stanowi immunoonkologia. W ramach immunoonkologii stosuje się leki, które działają nie na komórki nowotworowe lecz na układ odpornościowy pacjenta, aby pomóc mu w walce z nowotworem. W przypadku czerniaka przerzutowego, w ramach immunoterapii, dostępne są nowoczesne leki wiążące się z receptorem punktu kontrolnego CTLA-4 - ipilimumab (refundowany w II linii leczenia w Polsce) oraz leki wiążące się z receptorem punktu kontrolnego PD-1 - niwolumab i pembrolizumab (zarejestrowane w 2016 r., oczekują na refundację w Polsce). Immunoonkologia po raz pierwszy od lat znacząco poprawia wyniki przeżyć pacjentów z rozsianym czerniakiem. Dane pochodzące z badań klinicznych 3 fazy CheckMate-066 i CheckMate-037 wskazują na poprawę całkowitego przeżycia oraz odpowiedzi na leczenie niwolumabem, zarówno u pacjentów wcześniej nieleczonych, jak i wcześniej leczonych z zaawansowanym czerniakiem w stosunku do standardowej terapii.

W przypadku obecności mutacji BRAF w komórkach czerniaka, pacjenci mogą skorzystać z terapii celowanej molekularnie. Polega ona na stosowaniu leku skierowanego bezpośrednio przeciw komórce nowotworowej z określoną zmianą genetyczną. W Polsce, w ramach terapii celowanej, chorzy mają dostęp do leczenia wemurafenibem oraz debrafenibem.

Garść statystyk:

- Czerniak jest 9. najczęściej występującym nowotworem w Europie.- 1 na 100 mieszkańców Europy zachoruje na czerniaka w jakimś momencie swojego życia.- W Polsce co roku odnotowuje się około 50 000 przypadków nowych zachorowań na nowotwory złośliwe skóry, w tym ponad 3000 stanowią zachorowania na czerniaki.- Czerniak stanowi tylko 6 proc. wszystkich nowotworów skóry, mimo to przyczynia się do śmierci aż 80 proc. pacjentów z nowotworami skóry.- W ciągu ostatnich 20 lat zachorowalność na czerniaka wzrosła aż o 300%.- Liczba zachorowań na czerniaka w Polsce podwaja się co 10 lat.- Wczesne wykrycie czerniaka, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana, pozwala na niemal 100 proc. wyleczenie ponad 80 proc. chorych.