Polskie piramidy są starsze od egipskich. Zobacz, co odkryto w Wietrzychowicach

Wiele osób uważa, że jesień nadaje się jedynie do tego, aby siedzieć w domu pod kocem i oglądać seriale, czytać książki i grać w gry. Zgadzam się, to świetne zajęcia, którym sama ochoczo ulegam, ale jednocześnie uważam, że jesień może być też doskonałym czasem do podróżowania - również po Polsce. To właśnie wtedy, gdy roślinność przestaje być tak bujna, często można dostrzec to, czego w ciepłych miesiącach za bardzo w tej gęstwinie nie widać.

Tak jest też w przypadku bardzo ciekawego miejsca na mapie naszego kraju, a mianowicie Wietrzychowic - niewielkiej wsi w woj. kujawsko-pomorskim, której atuty łatwo można przeoczyć - a jednak warto na chwilę się zatrzymać i lepiej z nimi zapoznać. Bowiem właśnie tutaj znajdują się tzw. groby olbrzymów - monumentalne prehistoryczne konstrukcje znane jako polskie piramidy.

Pojechałam tam niedawno, aby sprawdzić, jak to wygląda jesienią i dowiedzieć się czegoś więcej na temat prowadzonych tu prac archeologicznych. Ile lat mają te masywne budowle, po co powstały, jak wyglądały ich badania i dlaczego nazywamy je polskimi piramidami?

W wietrzychowickim lesie znajduje się rezerwat archeologiczny, który obejmuje cmentarzysko megalityczne. Zostało ono założone przez ówczesnych mieszkańców tych ziem ok. 5500 lat temu. Grobowce z Wietrzychowic są w związku z tym nazywane "najstarszym przykładem zabytków architektury w Polsce". Wzniesiono tu kopce, o których jeszcze w XIX wieku powszechnie mówiono, że mogą być łożami lub grobowcami olbrzymów, którzy kiedyś zamieszkiwali Kujawy.

Dziś konstrukcje te wciąż bywają określane "grobami gigantów" ze względu na swoje pokaźne rozmiary. Największy z kopców w Wietrzychowicach, nr 3, jest długi na 115 metrów z czołem szerokim na 10 metrów. Na przedzie umieszczono osiem głazów o wysokości ok. 1,5 metra. Między nimi była przerwa, która stanowiła wejście do środka. Podobnie wyglądały inne kopce.

Pierwsze systematyczne naukowe badania tych grobowców megalitycznych rozpoczął prof. Konrad Jażdżewski w 1934 r. "według własnej i niezwykle nowoczesnej na tamte czasy metody badań". Niestety część znalezisk i dokumentów z tych analiz została bezpowrotnie utracona w czasie II wojny światowej. Główne wykopaliska wspomniany badacz przeprowadził w latach 1967-1969. Poszukiwaniami megalitów oraz "budowniczych polskich piramid" w wietrzychowickim lesie oraz jego okolicach interesowali się różni naukowcy, prace kontynuowane są także w XXI wieku. Jakie ustalenia przyniosły te wszystkie badania?

Odkryte ślady, takie jak narzędzia czy fragmenty naczyń, powiązano z kulturą pucharów lejkowatych - ogrom dowodów świadczy o długotrwałym osadnictwie ludności tej kultury na tym obszarze. Jeśli chodzi o same kopce, mimo dużych rozmiarów, skrywają one tylko kilka pochówków. Sugeruje to, że w grobowcach najpewniej chowano osoby o wysokim statusie społecznym. Odkryto zarysy pochówków, a także szkielety. Zmarli ułożeni byli na wznak bezpośrednio na ziemi. O niektórych pochowanych udało się pozyskać nieco więcej informacji, stwierdzono m.in., że szczątki z grobu nr 2 należały do mężczyzny w wieku ok. 50 lat, a w grobie nr 5 złożono dwóch mężczyzn w wieku ok. 35 i 50 lat.

W centrum kompleksu znajduje się wspomniany najdłuższy kopiec - nr 3. Po jego bokach rozmieszczono w parach megality oznaczone jako 1 i 2 oraz 4 i 5, ustawione tak, że ich początki tworzą niemal jedną linię. Przed grobowcem nr 3 musiało się niegdyś coś znajdować - widać, że pozostawiono tu wolną przestrzeń. Prawdopodobnie w przeszłości obszar ten pełnił szczególne funkcje, mógł być punktem zgromadzeń lub obrzędów religijnych.

Zbudowane na planie wydłużonych trójkątów kopce mogły niegdyś sięgać ok. 4 metrów wysokości. Ale nie przetrwały próby czasu - ulegały działaniu czynników zewnętrznych, uszkadzały je też zwierzęta. Jak podkreślają badacze, największych zniszczeń dokonał jednak człowiek. Z kopców m.in. pozyskiwano głazy - choćby na przykładzie grobowca nr 2 widać było, że ludzie rozkradli obstawę. Po zabranych kamieniach pozostały charakterystyczne doły. Pod kierownictwem prof. Jażdżewskiego podjęto próby rekonstrukcji grobowców.

- Prace nad odtworzeniem dawnego wyglądu grobu dały nam pojęcie o ogromie dokonanej tu pracy. Materiał zużyty do grobu przedstawia się w przybliżonych cyfrach tak: 150 m³ kamienia i 990 m³ ziemi, waga największych głazów: 15-20 kwintali (1,5-2 tony, przyp. red.). Wóz z jednym głazem ciągnęło z wytężeniem 30 ludzi, a co najmniej 20 pracowało nad ustawieniem głazu przy pomocy prostych dźwigów i lin - relacjonował prof. Konrad Jażdżewski procedurę rekonstrukcji największego kopca - nr 3.

Ze względu na monumentalność, wiek i swoje przeznaczenie, grobowce te określane są mianem polskich piramid. W rzeczywistości są jednak dużo mniejsze od słynnych budowli w Egipcie. Długość kopca nr 3 z Wietrzychowic (115 m) odpowiada ok. połowie pierwotnej długości boku podstawy piramidy Cheopsa (230 m), a mierzy ułamek jej wysokości. Natomiast polskie piramidy są dużo starsze od tych egipskich - powstały ok. 3500 r. p.n.e.

Najstarszą piramidą w Egipcie jest Piramida Dżesera w Sakkarze, zbudowana około 2650 r. p.n.e. Najsłynniejsze piramidy w Gizie, na czele z Wielką Piramidą, która została przeznaczona na grobowiec faraona Cheopsa, powstały natomiast ok. stu lat później. Mija więc nieco ponad 4500-4600 lat od tych wydarzeń - a od wzniesienia wietrzychowickich grobowców - ok. 5500 lat. Na terenie naszego kraju znajduje się więcej takich megalitycznych budowli.

- Ale egipskie piramidy i europejskie megality to całkiem inna historia. W dodatku nasze polskie megality są starsze od piramid o co najmniej 1200 lat, a jedyne, co je łączy, to fakt, że wszystkie te monumentalne budowle były wznoszone z wielkich kamieni jako grobowce przeznaczone dla jednego tylko wyjątkowego człowieka - mówił w komentarzu dla Geekweeka prof. Jacek Wierzbicki z Wydziału Archeologii UAM, przy okazji pytania o tego typu budowle w Polsce.

O tym wszystkim można przeczytać, zwiedzając stanowisko. Przez park kulturowy prowadzi bowiem ścieżka edukacyjna z tablicami pełnymi szczegółów na temat historii odkryć, poczynionych przez badaczy ustaleń, sposobu rekonstrukcji i innych zagadnień. Jest też część przyrodnicza. Gdy nastaje jesień i powoli spadają liście z drzew, las staje się bardziej przejrzysty i łatwiej można porównać wielkość pięciu kopców, ciesząc się przy tym brakiem tłumów.

Miejsce przyciąga odwiedzających zarówno z Polski, jak i spoza jej granic - szczególnie że w pobliżu Wietrzychowic można znaleźć też inne megalityczne budowle. Ogromne kopce kujawskie znajdują się np. w pobliskim Gaju Stolarskim i Sarnowie. Do każdego z tych miejsc z Wietrzychowic można dojechać autem w ok. 20 minut.

Co ciekawe, w Wietrzychowicach co jakiś czas organizowane są różne wydarzenia, które pomagają zachować pamięć o tych wyjątkowych śladach przeszłości. Miejsce brało udział w Europejskich Dniach Archeologii, co roku odbywają się tu też festyny archeologiczne, podczas których m.in. prezentowane są elementy życia codziennego dawnych mieszkańców tych ziem. Organizowano tu także rajdy rowerowe poświęcone promocji wyjątkowego obszaru.

Zwiedzanie megalitów w Wietrzychowicach i okolicznych wsiach jest bezpłatne. Nie obowiązują żadne bilety ani rezerwacje - zarówno na wejście do parku kulturowego, jak i za parking. Najłatwiej dostać się tam autem. Przykładowo z Torunia dotrzemy do Parku Kulturowego Wietrzychowice w ok. półtorej godziny, z Łodzi zajmie to ok. 10 minut dłużej. Z Poznania dojedziemy tam w ok. 2 godziny, a z Warszawy w ok. 2,5 godziny.

Można zaparkować kilka minut od wejścia na teren cmentarzyska, na specjalnie przygotowanym parkingu leśnym z wiatą. Oglądanie rezerwatu w Wietrzychowicach zajmuje krótką chwilę, jeśli po prostu chcemy obejrzeć grobowce. Gdy połączymy to z czytaniem wszystkich tablic, dokładnym oglądaniem kopców i spokojnym spacerem po lesie, zwiedzanie może wydłużyć się do ok. godziny.

Warto zapamiętać, że na terenie naszego kraju znajdują się takie "piramidy" i je odwiedzić, gdy nadarzy się taka okazja. W końcu nie na co dzień widuje się budowle, które ponad 5 tysięcy temu wznieśli dawni mieszkańcy dzisiejszej Polski. Wycieczkę można rozszerzyć o zwiedzanie Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi przy placu Wolności 14, związane z badaniami megalitów i edukowaniem na temat odkryć. Placówka przybliża te kwestie i organizuje lekcje oraz warsztaty dla dzieci dotyczące polskich piramid. Szczegóły na temat wystaw, zajęć i biletów można znaleźć na stronie muzeum.